Rola PCM w kształtowaniu unijnej kultury organizacji

T. Wojewódzki, Rola PCM w kształtowaniu unijnej kultury organizacji „Studia i Badania Naukowe. Europeistyka” R.V Nr 2/2011 s.125 -139 ISSN 1897 – 2829

Tadeusz Wojewódzki

Wydział Europeistyki, Politologii i Dziennikarstwa

Ateneum – Szkoła Wyższa w Gdańsku

Rola PCM w kształtowaniu unijnej kultury organizacji

W 1992 roku Komisja Europejska przyjęła dokument pt. „Zarządzanie Cyklem Projektu” (ZCP – ang.: Project Cycle Management – PCM). Usankcjonowano tym samym praktykę projektową w UE. Myślenie o projektach i programach ujęte zostało w kanony nie tylko słuszne intelektualnie, ale potwierdzone praktyką projektową uwzględniającą wcześniejsze błędy oraz ich konsekwencje. Perspektywa efektywności działania uzyskała prakseologiczną wykładnię – w postaci zbioru technik, metod i zasad, których respektowanie w praktyce projektowej- powinno skutkować zmniejszeniem ryzyka działania, a tym samym wyższą efektywnością zmian.

PCM postrzegana jest w niniejszej publikacji jako formuła promocji pewnego sposobu myślenia – istotnego praktycznie, ale także intelektualnie. W ramach studiów z zakresu europeistyki zarówno sama metodyka, jak i właściwy dla niej sposób myślenia, PCM jest programową klamrą spinająca kompetencje absolwenta w pakiet walorów niezbędnych w każdej organizacji wprowadzającej zmiany.

istota sposobu myślenia

Aczkolwiek „sposób myślenia” jest pojęciem obecnym w potoczności, a świadomość wagi sposobu myślenia – dla efektywności działania, jest stosunkowo powszechna, to w analizach uwarunkowań organizacji taki nurt dociekań należy do rzadkości. Także organizacje tego zjawiska nie analizują w swojej codziennej praktyce. Zależność między tym, co nie jest rozpoznawane w teorii – dokładniej – w teorii zarządzania, a następnie nie jest dostrzegane w praktyce organizacji, jest mniej więcej taka oto:

• przekonania o kształcie organizacji powstają w naukach o zarządzaniu,
• funkcjonujące realnie wzorce organizacji plasuje się deklaratywnie w kategoriach rozpoznawanych przez nauki o zarządzaniu,
• nauki o zarządzaniu rozwijane[1] są głównie w kierunku ekonomicznym, o neopozytywistycznych preferencjach metodologicznych, promując pośrednio model organizacji znamienny brakiem rozpoznawania jej infrastruktury intelektualno – mentalnej,

tymczasem

• sposób myślenia – szerzej: infrastruktura intelektualno – mentalna organizacji – ma decydujące znaczenie dla efektywności organizacji,
• w PCM – jako produkcie zarządczym – wpisane są istotne składniki infrastruktury  intelektualno mentalnej, takie, jak np. produktowy sposób myślenia,
• upowszechnieniu kultury projektowej i zmianom w sposobach myślenia, jaki ona niesie ze sobą – powinna towarzyszyć meta refleksyjność zarządcza rozpoznającą poruszane tutaj zależności,

Rysunek 1 .SEDNO MSE – nawigator metodologiczny. Źródło:  opracowanie własne

nie rozstrzygając kwestii alokacji metodologicznej lub naukoznawczej dotyczącej refleksji nad uwarunkowaniami infrastruktury intelektualno – mentalnej czy to w obszarze nauk o zarządzaniu czy  epistemologii humanistycznej – skupimy się na wybranych aspektach tej refleksyjności, powiązanych z elementami kultury organizacji, kreowanymi przez PCM.

Punktem odniesienia dla prezentowanej tutaj koncepcji epistemologii humanistycznej, zastosowanej do badań infrastruktury intelektualno – mentalnej, jest tzw. SEDNO – graficzna postać ilustrująca – w lapidarnej formie – sposób badania organizacji, jej dziedziny, priorytety itd. SEDNO jest stałym punktem odniesienia dla alokacji metodologicznej refleksyjności nad organizacją. Zarówno z poziomu meta, jak i refleksji przedmiotowej. W płaszczyźnie przedmiotowej, wypełnionej zazwyczaj rozwiązywaniem problemów – SEDNO pełni rolę nawigatora, naprowadzającego na obszary WARTOŚCI, WIEDZY oraz RELACJI między nimi. Intencją wbudowania w infrastrukturę intelektualno – mentalną takiego nawigatora jest respektowanie postulatu jednorodności metodologicznej całości badań w ramach wspomnianej infrastruktury. Obecność SEDNA w refleksyjności nad organizacją- ma ową jednorodność wspierać.

organizacja postrzegana z perspektywy przekonań

W samym centrum SEDNA znajduje się pole paradygmatu infrastruktury intelektualno –  mentalnej. Obszarem naszych zainteresowań są przekonania organizacji. Odróżniamy przy tym przekonania:

• respektowane od
• deklarowanych.

Przekonania deklarowane wyrażane są w formie uwarunkowanej kulturą organizacji. Zazwyczaj jest to wizja, misja i strategia organizacji. Na niższym poziomie ogólności przekonania deklarowane wyrażane są w postaci planów składających się na działania taktyczne czy operacyjne. Jednorodność i konsekwencja metodologiczna, o której wspominaliśmy, jako o sensie SEDNA, wyraża się w stosowaniu zawsze tych samych trzech parametrów do analizy sposobu myślenia:

• wiedzy
• wartości oraz
• relacji między nimi.

Tak więc niezależnie od tego czy określone przekonania pochodzą z deklarowanych czy respektowanych – zasada interpretacyjna zawsze jest ta sama: odwołuje się do wspomnianych parametrów. W przypadku przekonań respektowanych proces identyfikacji wiedzy i wartości opiera się przede wszystkim na zabiegu rekonstrukcji logicznej, której sens sprowadza się do wnioskowania o przekonaniach respektowanych – na podstawie rezultatów działania. Produkty- zarówno finalne, jak i zarządcze traktuje się tutaj jako konsekwencje określonego sposobu myślenia: respektowania pewnej wiedzy, wartości i relacji między nimi. W przypadku rekonstrukcji logicznej celem jest odtworzenie przekonań zazwyczaj przemilczanych, a koniecznych do odtworzenia logicznego kontekstu działania. Celem jest odtworzenie struktury logicznej, a nie historii działania.

Przekonania układają się w pewne całości: sposoby myślenia. Można je prezentować w postaci np. paradygmatów myślenia. Jednym z nich jest finansizm. Na jego przykładzie pokażemy jak kształtuję się w praktyce relacje między wartościami i wiedza – w przekonaniach współczesnych organizacji.

paradygmaty myślenia i bariery mentalne

Istotę finansizmu dobrze ilustruje jej potoczny odpowiednik upowszechniony w formule stwierdzającej, że „jak nie wiadomo o co chodzi, to chodzi o pieniądze”. Finansizm redukuje wszystkie wartości do jednej: zysku. O ile w organizacjach o zrównoważonych relacjach między wartościami i wiedzą oraz między samymi wartościami – system wartości ułożony jest w postaci swoistej piramidy, gdzie na jej szczycie umieszcza się np. zadowolenie klienta, a zysk podporządkowuje się tej wartości, to w przypadki finansizmu tak już nie jest. tutaj nie ma żadnej piramidy – tutaj jest tylko jedna wartość: zysk.

Dysharmonia widoczna w obszarze wartości obejmuje także relacje między wartościami, a wiedzą. Zysk – nie tylko wchłania pozostałe wartości, ale zaczyna pełnić rolę swoistego sita wiedzy zatrzymującego treści niezgodne z przekonaniem o wyłącznej roli zysku w organizacji. Jest to sito przez które przepuszczona zostaje wiedza o wyścigu szczurów, jako pożądanym modelu organizacji, a zatrzymana wiedza o modelu organizacji inteligentnej.

Finansizm jest przykładem sposobu myślenia pojawiającym się najpowszechniej w czasach kryzysu. Dla nas jest przykładem dysharmonii w obszarze przekonań skutkującej decyzjami o poważnych konsekwencjach gospodarczych i społecznych. Właściwa temu sposobowi myślenia krótkowzroczność sankcjonuje wyrządzanie olbrzymich szkód społecznych w imię zagrożeń emitowanych wzorcem finansizmu, wyjaśnianych i uzasadnianych tylko w jego ramach.

Poza sposobami myślenia, układającymi się w paradygmaty – obszar przekonań wypełniony jest ponadto barierami mentalnymi. Funkcjonują one jako swego rodzaju klin rozdzielający przekonania respektowane od deklarowanych.

Wspomniany klin powinien być języczkiem uwagi refleksyjności identyfikującej czynniki krytyczne efektywności. Tymczasem zagadnienia  te pomijane są zazwyczaj w analizach ekonomicznych, kontrolach, audytach czy kontrolingu. Przyczyn takiego stanu rzeczy doszukiwać się można w kierunku rozwoju nauk o zrządzaniu oraz przyjętej w praktyce kategoryzacji efektywności o wyraźnie  finansowej oraz informatycznej priorytetyzacji.

Przekładając to spostrzeżenie na język potoczności powiedzielibyśmy, że w rozwiązaniach finansowych oraz informatycznych szuka się szans rozwiązania problemów współczesnych firm, dostrzegając rozbieżności między tym, jak organizacje powinny funkcjonować – w rozwiązaniach modelowych, a tym, jak funkcjonują praktycznie. Tymczasem finanse oraz informatyka są jedynie instrumentami, których stosowanie skutkuje konsekwencjami – także w obszarach infrastruktury intelektualno – mentalnej. Mogą one utrwalać określone bariery mentalne i wywoływać tym samym skutki odwrotne od zamierzonych. Dostrzeganie tych skutków  tylko w optyce finansowo – informatycznej nie sięga do istoty zjawiska, do sedna czyli czynników krytycznych efektywności organizacji ulokowanych w infrastrukturze intelektualno – mentalnej.

Wracając do SEDNA: drugim – po  kręgu SPOSOBÓW MYŚLENIA – elementem nawigatora jest krąg PRYNCYPIÓW. Są to podstawowe zasady ukierunkowujące zarówno badania nad sposobami myślenia, ale także obowiązujące w obszarach wiedzy, wartości i relacji między nimi. Oprócz powszechniej znanych, jak interdyscyplinarność są tutaj zasady metodologiczne, takie jak holizm czy Brzytwa Ockhama. Holizm jest rozumiany jako dyrektywa całościowego badania i takiego spojrzenia na problem. Są to oczywiście skróty myślowe nawiązujące do refleksji epistemologicznej i metodologicznej, o których SEDNO  tylko przypomina – w dążeniu do utrzymania refleksyjności w określonych karbach intelektualnych. Należy do nich także Jajko Kolumba – sugestia poszukiwania w każdej dziedzinie rozwiązań prostych czy relewancja – zasada porządkowania wiedzy w sposób ułatwiający praktyczne z niej korzystanie  czyli porządkowanie istotnościowe.

Rysunek 2.SEDNO – pryncypia. Źródło:  opracowanie własne

Artykulacja pryncypiów ma ponadto na celu zwrócenie uwagi na wewnętrzną zgodność zasad działania i konieczność ich okresowej inwentaryzacji, by zapobiegać konfliktom aksjologicznym, pętlom oraz ich konsekwencjom.

Organizacja – jako przedmiot badań czy działań praktycznych – podlega procesom podziałów, w tym także logicznych, które ułatwiają poznanie bardziej skomplikowanych zależności, uwarunkowań. SEDNO powołuje się na cztery dziedziny / por. Rys. 1/:

• decyzyjności
• relacji międzyludzkich
• kapitału ludzkiego
• komunikacji

Trzeci krąg SEDNA  odwołuje się do tego podziału zwracając uwagę, ma fakt, iż rozkład uwarunkowań poszczególnych syndromów barier mentalnych występuje w różnej skali nasilenia, ale z zasady funkcjonują one w sieci wzajemnych uwarunkowań. Natomiast każda z tych dziedzin ma swoje, specyficzne konotacje mentalne.

Czwarty  i zarazem ostatni krąg dotyczy modelu organizacji. Cechy wpisane w cytowanej formule SEDNA nie muszą występować w każdym modelu organizacji. Natomiast lista cech współczesnej modelowej sporządzona dla potrzeb SEDNA – nie jest przypadkowa. Poszczególne hasła, jak „modułowość”, „produktowość”, „pertynencja” itd. rezonują z wieloma modelami organizacji obecnymi w refleksji z  zakresu nauk o zarządzania, ale także metodologii nauk, szczególnie humanistycznych, epistemologii oraz dziedzin wiedzy o interdyscyplinarnych preferencjach szczególnie mocno obecnych w tzw. naukach praktycznych[2].  Podobnie, jak we wcześniejszych kręgach – szczegółowe omawianie wybranych nawet elementów nie wchodzi w grę, ale licząc się z ograniczeniami limitującymi zakres naszej refleksyjności – zilustrujemy sam sposób rozumienia wybranych pojęć ukierunkowujących model organizacji.

SEDNO jest zbiorem technik, metod i koncepcji umożliwiających poznanie infrastruktury intelektualno- mentalnej dowolnej organizacji. Ponadto i poza tym jest produktem promującym określony sposób myślenia o organizacji. Interdyscyplinarne, holistyczne podejście ukierunkowane jest na rozwiązywanie problemów. Problemowa relewancja wiedzy umożliwia efektywne funkcjonowanie organizacji w modelu inteligentnym: rozwiązania respektujące reguły Brzytwy Ockhama czy Jajka Kolumba sprzyjają powstawaniu rozwiązań wkomponowywanych w standardy zachowań organizacji.

sposób myślenia wpisany w pcm

Czym jest PCM? Jest metodyką o ściśle określonych celach, skupionych wokół doskonalenia działań zespołowych. PCM jest sumą doświadczeń opartych na tzw. ramie logicznej LFA (Logical Framework Aproach) – zapewniającej jednorodność metodologiczną  produktów zarządczych oraz wspierających je  procesów decyzyjnych, komunikacyjnych, kształtujących relacje międzyludzkie i kapitał ludzki organizacji.

Sposób myślenia- wpisany we  LFA oraz koncepcje, zadania i techniki PCM – dotyczy:

• koncepcji cyklu projektu,
• analizy interesariuszy,
• narzędzia planistycznego „tablicy logicznej”,
• kluczowych czynników jakości,
• harmonogramu działań oraz harmonogramu wykorzystania zasobów,
• ujednoliconych, spójnych struktur dla kluczowych dokumentów projektu[3].

Sposób myślenia wbudowany w PCM – jest sposobem myślenia problemowym, a nie czynnościowym, formalno – prawnym czy myśleniem w rodzaju finansizmu. W potoczności można byłoby mu przypisać miano anty urzędniczego, gdyż nakierowanego na meritum sprawy, na to, co w niej najbardziej istotne; w potoczności literackiej – anty Kafkowskiego[4].

Tradycyjnie urzędnicze myślenie, wobec którego PCM jest wyraźnie opozycyjny – tkwi, po części – w czasach PRL. Inne były wtedy zasady finansowania pomysłów społecznych i gospodarczych. Myślenie urzędnicze czasów PRL było odpodmiotowione w tym sensie, że nie dostrzegano interesariuszy, których zastąpiono enigmatycznym „społeczeństwem”. Myślano kategoriami szkół, basenów, mostów i fabryk, a nie ludzi, konkretnych interesariuszy o określonych problemach.

myślenie czynnościowe a myślenie produktowe

Przeanalizujmy ten sposób myślenia na przykładzie basenu. Myślenie urzędnicze czasów PRL jest myśleniem typu „przydania się”. Co by się nam przydało np. w naszej gminie? Jest szereg odpowiedzi – pomysłów projektów, które oczywiste są same z sobie i jako takie, nie wymagają dodatkowych uzasadnień. Jest wśród nich basen. Myślenie urzędnicze czasów PTL – owskich jest myśleniem czynnościowym, sankcjonującym działanie jako takie. Upowszechniała go kultura masowych zachowań takich, jak „tzw. czyny społeczne”. Ich sensem było robienie czegokolwiek, wzięcie udziału, działanie – a nie korzyści, jakie z tego wynikają oraz ich potencjalni interesariusze.

Sensem projektu BASEN -zaistniałego w omawianej kulturze myślenia, było budowanie i oddanie do użytku basenu.

Przejdźmy teraz do sposobu myślenia wpisanego w PCM, a obecnego także w nawigatorze SEDNA. Na czym polega zasadnicza różnica? Otóż sposób myślenia PCM jest myśleniem problemowym i holistycznym. Nie jest to rozumowanie kategoriami „przydania się”, ale identyfikacji skali, wagi poszczególnych problemów, kolejności ich rozwiązywania  oraz interesariuszy, którzy odniosą z danego rozwiązania określone korzyści. Odpowiedź na tak postawione pytania wymaga określonej wiedzy oraz metodologii jej pozyskiwania i metodyki działania. PCM jest właśnie próbą zebrania w jednym miejscu technik, metod, narzędzi pomocnych w udzieleniu odpowiedzi na tego typu pytania oraz dokonanie wyboru, przygotowanie, wykonanie oraz ewaluację tak pomyślanych projektów.

Basen w sposobie myślenia PCM jest po prostu basenem – obiektem spełniającym określone funkcje, narzędziem pozwalający zrealizować określone cele, rozwiązywać lokalne problemy. Z perspektywy PCM basen pojawia się nie na początku ścieżki myślenia, ale na jej końcu – o ile pojawia się w ogóle. Na początku jest lista potrzeb – problemów: np. skrzywienia kręgosłupa powszechnie pojawiające się u dzieci i młodzieży szkolnej, brak aktywności ruchowej, niska atrakcyjność miejsca, jako potencjalnego obszaru osiedlenia się, itd. Jeśli rozwiązanie tych problemów oraz innych, z różnych dziedzin życia społecznego – skrzyżują się na produkcie takim, jak basen, to budowa tego obiektu stanie się środkiem do rozwiązania problemów. Nie celem samym w sobie, ale środkiem. Basen, to dodatkowe etaty, a więc wzrost zatrudnienia, to wzrost atrakcyjności miejsca zamieszkania, a więc magnes dla potencjalnych mieszkańców danego regionu itd. W omawianym sposobie myślenia na pierwszym miejscu znajdują się problemy i ich rozwiązanie. To są problemy konkretnych interesariuszy – dlatego mówimy o podmiotowości tego podejścia.

Można więc powiedzieć, że myślenie PRL- owskie i kategoriami PCM – to są dwie, diametralnie różne kultury, dwa całkowicie odmienne sposoby myślenia, które funkcjonują aktualnie obok siebie. Sposób myślenia PRL – owski ulega oczywiście ewolucji i adaptacyjnemu doskonaleniu – w uwarunkowaniach unijnych, opartych na preferencjach, którego sednem jest PCM. Przejawia się to w myśleniu typu: Na co moglibyśmy jeszcze pozyskać pieniądze z UE? Jest to logika myślenia czynnościowego – kontynuacja starej tradycji myślenia „przydatnościowego”.

Interesujące nas sposoby myślenia mają wiele form przejawia się. Jedną z powszechniejszych – jest akceptowany model dobrego gospodarza, jako administracyjnego zarządcy regionu. Otóż dobry gospodarz, to taki, który ciągnie dla regionu ”co tylko się da i ile tylko się da”. Swojego głównego oponenta widzi w gospodarzu, który nic nie robi – i takie zestawienie jest dobrym lustrem dla pokazania własnych pozytywów. Co innego, jeśli tak rozumianego gospodarza skonfrontować z modelem dobrego gospodarza wychowanego w klimacie PCM: zabiegającego o racjonalny rozwój swojego regionu, a więc zabiegającego o to, co istotne, przydatne, efektywne, potrzebne. Środowisko dóbr zdobytych, a środowisko dóbr potrzebnych – to dwa diametralnie różne miejsca, o odmiennym komforcie egzystencji[5].

Jest tutaj ponadto element czysto finansowy – najbardziej bodaj jednoznacznie pokazujący nieefektywność tego sposobu myślenia. Model czynnościowy odrzuca podejście holistyczne. W ujęciu fragmentarycznym, cząstkowym wartościuje się działania w ramach samych działań, bez ich szerszego kontekstu. W takim ujęciu widoczna jest przewaga środków możliwych do pozyskania nad kosztami własnymi. Uzasadnia to sens projektu. W ujęciu cząstkowym nie widać jednak tego, że zaangażowanie jakichkolwiek środków w wybrane przedsięwzięcie – nie ma uzasadnienia w potrzebach regionu wyznaczanych problemami społecznymi i gospodarczymi. Natomiast odwołując się do przykładu zacytowanego powyżej powiedzieć można, że interesujący nas sposób myślenia bliski jest bohaterom Mieszkańców Tuwima, którzy wszystko widzieli oddzielnie. Wyjaśnia to jak możliwa jest do przyjęcia  koncepcja budowy granitowej drogi przed remontem budynków, co można by porównać do wybudowania dachu na samych tylko podporach – z uzasadnieniem, że była okazja pozyskania pieniędzy na sam dach.

Myślenie wkomponowane w PCM broni się przed takim podejściem określonymi technikami czy wreszcie całą procedurą działania – ułożeniem w cykl składający się z faz następujących po sobie, zapewniających logikę działania.

Szczupłe ramy niniejszej publikacji wykluczają możliwość pełniejszej prezentacji możliwości, jakie stwarza PCM w zmianie oraz utrwaleniu kanonów myślenia współczesnej organizacji. Ograniczymy się do przykładów jedynie ilustrujących możliwości wspomnianej metodyki.

Rysunek 3.Matryca logiczna. Źródło: opracowanie własne.

Holistyczne podejście do problemów oraz relewantne porządkowanie treści – ze względu na potrzeby interesariuszy jest – naszym zdaniem – wyróżnikiem sposobu myślenia znamiennego dla PCM, a tym samym dla wszystkich działań finansowanych ze źródeł unijnych. Mówimy oczywiście o modelu, gdyż realna praktyka projektowa – jest zapewne tematem wartym oddzielnego omówienia. Tak więc w tym holistycznym podejściu ukierunkowanym problemowo istotną rolę odgrywają priorytety takie, jak trwałość rozwiązania, jego zgodność ze strategią aplikującego podmiotu oraz rzeczywistymi problemami grup docelowych oraz beneficjentów, poziom respektowania celów polityk Komisji Europejskiej, wykonalność projektu dobrze osadzonego w realiach otoczenia i potencjale itd.

Role pryncypiów omówiliśmy już wcześniej analizując SENDO i kolejne kręgi tego metodologicznego nawigatora. Wskazane tam pryncypia respektowane są w PCM. Jak już zaznaczaliśmy proces respektowania tych wartości wspierany jest określonymi narzędziami, wśród których szczególna rolę odgrywa macierz logiczna, nazywana też matryca logiczną[6]. Na pierwszy rzut oka jest to prosta tabelka z dwudziestoma polami (produkt wyraźnie respektuje pryncypium Brzytwy Ockhama – nie mnożenia bytów ponad potrzebę oraz Jajka Kolumba – prostoty rozwiązań).

To wizualnie proste narzędzie porządkuje myślenie o całym projekcie udzielając odpowiedzi na pytanie o jego sens.

pcm a problemowa relewancja wiedzy

Matryca logiczna jest narzędziem nadzorującym problemową relewancję wiedzy – w dwóch etapach: analizy oraz planowania.

Rysunek 4.Identyfikacja problemu w postaci drzewa myśli. Źródło: opracowanie własne

Etap analizy obejmuje: analizę interesariuszy, problemów, celów oraz strategii. Wyniki tej analizy wpisywane są w stosowne rubryki tabeli. Wprawdzie w samej metodyce nie mówi się o tym wprost, ale stosuje w praktyce – technikę mapowania myśli, która okazuje się nadzwyczaj przydatna zarówno w procesie pozyskiwania wiedzy, jak i jej prezentacji, która stanowi zarazem wizualizację rezultatów pracy intelektualnej. W podręcznikach PCM nagminnie występują przykłady drzew problemów oraz drzewa celów. Graficzna forma ma nie tylko walory wizualizacyjne, ale także merytoryczne – sprzyja procesowi kompletności wiedzy oraz jej relewancji.

Jak wygląda proces identyfikacji problemu i powstawania drzewa problemu zilustrujemy na przykładzie mapy myśli, która powstała, jako produkt przygotowujący proces aplikacyjny. Utrudniony start życiowy dużej części dzieci w gminie, gdzie analizowano ten problem – wydawał się  prima facie zupełnie inny. Początkowo wydawało się, że jest nią duża ilość samotnych matek i patologie rodzinne. Stany rzeczy odnotowane w tych dziedzinach zdawały się być najważniejsze. Dopiero rozrysowanie wszystkich stanów rzeczy asocjacyjnie skojarzonych z interesującym nas problemem ujawniło głębszy kontekst uwarunkowań. Praprzyczyna okazała się kultura – dokładniej wzorce kulturowe i obecne w niej priorytety społeczne. Ich respektowanie w sposób masowy określa ramy polityki rodzinnej, wyobrażenie systemu edukacji rodzinnej itd.

Przykład ten ilustruje jedynie proces identyfikacji problemu oraz pokazuje produkt finalny – w postaci drzewa decyzyjności, natomiast nie rekonstruuje samego przebiegu zbierania, selekcji, porządkowania wiedzy. Pisaliśmy na ten temat nieco więcej gdzie indziej[7] pokazując rolę kwantów wiedzy w procesie problemowej relewancji wiedzy. Tutaj zwracamy jedynie uwagę na fakt, iż drzewo problemów jest jednym z narzędzi wspierających identyfikację problemu oraz ścieżek ich rozwiązania, zgodnego z oczekiwaniami interesariuszy i beneficjentów projektu.

W charakterystyce SEDNA zwracaliśmy uwagę na nawigator metodologiczny, który porównać można do suflera w sytuacjach dezorientacji działania. W rybie normatywnym jest to nakaz poszukiwania wiedzy, wartości oraz relacji między nimi – jako punkt wyjścia do identyfikacji problemu. Drzewa problemów otwierają ścieżkę wiedzy w metodyce PCM, natomiast Drzewa celów – otwierają ścieżkę identyfikacji wartości.

Konieczne jest tutaj wyjaśnienie różnic terminologicznych między wartościami a ocenami. Najważniejszy w zrozumieniu istoty tych różnic jest  dystans do wiedzy. Wartości są wobec wiedzy w pewnym sensie niezależne, bardziej stabilne, mniej podatne na zmiany zachodzące w obszarze wiedzy. Potocznie można to ująć tak: wartością jest dla mnie miłość; wiedza o kobietach i zawodach miłosnych wywoływanych z ich bezpośredniej przyczyny nie ma wpływu na mój wybór tej wartości. On może być bardziej emocjonalny czy racjonalny, ale w znacznym stopniu pozostaje zawsze aprioryczny. Podobnie, jak wartości matematyczne. Miłość pozostaje wartością. Nawet jeśli w realu nigdy się na nią nie natrafi.

Natomiast oceny są uwarunkowane kontekstem doświadczeń czyli wiedzą. Ze względu na  akceptowany przez nas system wartości– człowiek, jako taki – jest dla na wartością. Natomiast konkretnych ludzi oceniamy na podstawie wiedzy, jako o nich posiadamy i na podstawie emocjonalnego do nich stosunku. Ten sam człowiek oceniany będzie różnie, gdyż zmieniać się będzie nasza o nim wiedza. Nawet jeśli zdarzy się skrajny przypadek, kiedy zawiedziemy się na kimś kompletnie, zrewidujemy wiedzę o nim i naszą na jego temat ocenę.

Nie musi to jednak skutkować rewolucją w naszym systemie wartości. Dodajmy jeszcze – dla uzupełnienia kontekstu poruszanej tutaj problematyki , że wartości i oceny porządkowane są wedle relacji: bardziej preferowany niż. Wiedza porządkowana jest relacjami przyczynowo – skutkowymi, funkcjonalnymi, strukturalnymi itd.

PCM[8] wyraźnie odróżnia dziedzinę wiedzy oraz wartości podpowiadając metodycznie działania w obu tych obszarach. Produktami identyfikowalnymi w tych obszarach są – między innymi: drzewa problemów oraz drzewa celów. Są to istotne elementy przygotowania Matryca logicznej . Stwierdziliśmy wcześniej że etap analizy obejmuje: analizę interesariuszy, problemów, celów oraz strategii. Zilustrowaliśmy proces analizy problemów. Przejdźmy do analizy interesariuszy. Jest to bardzo istotny element analizy albowiem identyfikuje on z jednej

Rysunek 5.Mapa interesariuszy. Źródło: Opracowanie własne

strony beneficjentów projektu, a z drugiej określa warunki potencjalnych rozwiązań ich problemów.

Z prezentowanym powyżej grafem wiąże się pewne doświadczenie, które warto tutaj przytoczyć, gdyż pokazuje ono, że problemowa relewancja wiedzy jest procesem cyklicznym, trwającym przez cały projekt, a powstające produkty – takie, jak omawiane obecnie drzewa, należy relatywizować bezwzględnie, w ramach procesu wymiany doświadczeń projektowych, do czasu ich powstania. Otóż na wspomnianym grafie wskazuje się wprawdzie rodziców wśród głównych interesariuszy, ale w domyśle zakłada się, że są to rodzice z rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym. Przy taki założeniu zrealizowano projekt, który zakładał dwumiesięczne nieodpłatne wakacje dla dzieci z rodzin zagrożonych. Był to czas nie tylko wypoczynku, ale nadrabiania zaległości szkolnych w kilku przedmiotach jednocześnie, a dodatkowo nauka tańca. W ramach promocji projektu i upowszechniania wiedzy o jego rezultatach zorganizowano w szkole pokaz tańca w wykonaniu wspomnianej grupy. Wszyscy byli zachwyceni. Ale. Stosunkowo duża grupa rodziców z rodzin, gdzie zagrożenie nas interesujące nie miało obecności – przygotowało pisemny protest wobec działań, które uznano za niesprawiedliwe. Argumentacja zmierzała w następującym kierunku: rodzice z niezamożnych rodzin wielkim, codziennym nakładem sił starają się tworzyć normalne rodziny i zapewniać swoich dzieciom odpowiednie warunki. Inni obowiązki te lekceważą i w nagrodę otrzymują wsparcie w postaci bezpłatnych wakacji dla ich dzieci, podczas gdy dzieci z pozostałych rodzin pozostały w domach – z braku środków finansowych.

Opisany incydent pokazuje jak bardzo delikatna jest materia działania w obszarze kapitału ludzkiego, jak ważna jest wszechstronna, interdyscyplinarna analiza interesariuszy i jak wszechstronnym warsztatem metodologicznym trzeba dysponować, aby w drodze kumulacji doświadczenia oraz umiejętności przeprowadzenia eksperymentów myślowych wykoncypować wszelkie zagrożenia.

Ponad wszelką wątpliwość karby intelektualne nakładane na sposób myślenia organizacji przez PCM skłaniają do zachowań skutkujących produktami zwiększającymi szansę powodzenia. Wskazane w niniejsze publikacji produkty wskazują na obszar kompetencji – wiedzy i umiejętności, jakimi dysponować musi zespół projektowy. Czy i w jakim zakresie studia z zakresu europeistyki przygotowują do aktywnej obecności w pracach zespołów projektowych?

Uzyskanie efektu w postaci tak interdyscyplinarnych kompetencji możliwe jest tylko w ramach interdyscyplinarnego programu realizowanego w formule warsztatów z kilku przedmiotów, spiętych klamrą PCM, jako unijnej metodyki wdrażania zmian, ale także określonego sposobu myślenia.

literatura

Golińska – Pieszyńska M., Polityka wiedzy a współczesne procesy innowacyjne. WN SCHOLAR Warszawa 2009

 Podręcznik – Zarządzanie cyklem projektu, Komisja Europejska, Biuro Współpracy EuropeAid, Bruksela 2001.

Podręcznik – Zarządzanie cyklem projektu (polska adaptacja), Ministerstwo Gospodarki

i Pracy, Warszawa 2004.

Kasiewicz S., Rogowski W., Koncepcja zarządzania kapitałem intelektualnym, w: Kapitał intelektualny. Spojrzenie z perspektywy interesariuszy, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006.

Kłak M., Zarządzanie wiedzą we współczesnym przedsiębiorstwie. KTEE, Kielce 2010

Kożusznik B., Zachowania człowieka w organizacji. PWE Warszawa 2011

Łobejko s., Trendy rozwojowe inteligentnych organizacji w globalnej gospodarce. Warszawa 2009.

Oleński J., Infrastruktura informacyjna państwa w globalnej gospodarce. UW Warszawa 2006.

Pałubicka A., Gramatyka kultury europejskiej. OW EPIGRAM Bydgoszcz 2013.

Perechuda K., Procesy kreowania wiedzy w organizacjach sieciowych, w: Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie, red. K. Perechuda. PWN Warszawa 2005.

Sułkowski L. Epistemologia w naukach o zarządzaniu. PWE  Warszawa 2005

Trocki M., Grucza B. (red). Zarzadzanie projektem europejskim. PWE. Warszawa 2007

Wojewódzki T., Komunikacja wiedzy: efektywność i problemowa relewancja. /w:/ Współczesne oblicza komunikacji i informacji: problemy, badania, hipotezy red. E. Głowackiej i M. Kowalskiej, przy współpracy P. Krysińskiego. Warszawa 2013 /w druku/

Comments

comments