SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE W POLSCE –
PRZEGLĄD PROGRAMÓW ROZWOJU 1995 – 2005
Jerzy Stanisław NOWAK, Renata NOWAK, Janusz GRABARA
Wstęp
Po 1945 r. szereg uczonych i publicystów obserwując dynamiczny rozwój informatyki i telekomunikacji podjęło rozważania i prace określające wizję nowego społeczeństwa, zwanego społeczeństwem informacyjnym. Przegląd definicji społeczeństwa informacyjnego pokazano w [NOWA2005] i w [NOWA2005a], w związku z czym w niniejszym rozdziale postanowiono przedstawić wyłącznie przegląd programów polskich, zarówno społecznych jak i opracowanych przez instytucje rządowe, mających na celu wdrożenie idei społeczeństwa informacyjnego [dalej: SI] w Polsce. Szereg programów i koncepcji rozwoju SI ma już znaczenie archiwalne, więc ograniczono się do ich wymienienia poświęcając znacznie więcej miejsca mniej znanym.
1. Przygotowania do wdrożenia idei
Podstawowym problemem w Polsce było i pozostaje nadal zapewnienie powszechnego dostępu do infrastruktury informacyjnej, przekazanie obywatelom wiedzy o tym jak można efektywnie korzystać z nowych możliwości, a ponadto stworzenie takiego "otoczenia gospodarczego", w którym możliwości techniczne szybko przekładają się na konkretne rozwiązania użytkowe. Problemy te wskazano po raz pierwszy w Raporcie Polskiego Towarzystwa Informatycznego w 1991 roku [PTI1991]. Z kolei w raporcie z Pierwszego Kongresu Informatyki Polskiej [1KIP1994] sformułowano 10 zaleceń – istotnych dla rozwoju informatyzacji w Polsce, a w tym również dla przyszłego społeczeństwa informacyjnego.
- W strategii rozwoju Polski należy przyjąć, że teleinformatyka jest jednym z podstawowych czynników gospodarczego i społecznego rozwoju kraju.
- W celu umożliwienia efektywnej integracji Polski z Unią Europejską należy dopasować nasze już istniejące i nowo powstające systemy informatyczne do jej standardów.
- Wszystkie podmioty gospodarcze w Polsce muszą być równoprawne pod względem dostępu do rynku, koncesji oraz zamówień publicznych w ramach zasad wolnej konkurencji przy maksymalnym wykorzystaniu istniejącego potencjału polskich przedsiębiorstw informatycznych.
- Konieczna jest polityczna zgoda na szeroki udział firm prywatnych w budowie i eksploatacji sieci teleinformatycznych teraz, a infostrad w przyszłości, a więc na demonopolizację obecnych struktur obsługi telekomunikacji.
- Pilnym zadaniem władzy ustawodawczej jest opracowanie racjonalnych rozwiązań prawnych dotyczących informatyki.
- Podczas tworzenia normatywnych aktów prawnych oprócz weryfikacji prawnej musi być dokonywana weryfikacja informatyczna, gwarantująca ich algorytmizację.
- Dla dobra społeczeństwa oraz w celu osiągnięcia społecznej akceptacji informatyzacji konieczne jest prawne zagwarantowanie ochrony danych osobowych obywatela w powszechnych systemach informacyjnych.
- Dla prawidłowego przebiegu rozwoju informatyzacji konieczne jest zapewnienie dopływu wykształconych kadr informatycznych, co można osiągnąć tylko na podstawie sprawnie funkcjonującego systemu edukacji.
- Aby osiągnąć odpowiedni poziom wiedzy informatycznej w społeczeństwie, konieczne jest upowszechnienie dostępu do informatyki w domu i szkole dzięki zmniejszeniu wysokości cła i podatków.
- W dobie powszechnej dostępności do ogólnoświatowych dóbr kultury należy upowszechniać kulturę polską za pomocą środków informatycznych.
Jak daje się zauważyć – zalecenia z 1994 r. nie używają jeszcze określenia „społeczeństwo informacyjne”, ale ich treść jest całkowicie zgodna z zaleceniami Raportu Bangemanna([1]) [BANG1994] i innych późniejszych dokumentów.
Idea wdrożenia zasad społeczeństwa informacyjnego staje się bardzo żywa w kraju. W latach 1994-99 ma miejsce szereg konferencji przybliżających te zagadnienia, a także zostają podjęte oficjalne działania administracji państwowej w ramach przygotowań do wejścia do Unii Europejskiej. Te działania można potraktować jako etap przygotowawczy do szerokiego wdrożenia idei SI w Polsce.
Należy tu wymienić m.in. następujące działania i dokumenty:
– „Program rozwoju infrastruktury informatycznej dla polskich środowisk naukowych” [KBNP1995] opracowany przez Komitet Badań Naukowych w marcu 1995 r. Program stanowi rozwinięcie „Strategii KBN w zakresie rozwoju informatyki dla polskich środowisk naukowych” z maja 1993 r. O ile dokument wcześniejszy odnosił się wyłącznie do spraw czysto technicznych (sprzęt, sieci, oprogramowanie), to Program z 1995 r. podkreśla fakt, iż „polityka informatyczna środowiska naukowego i akademickiego powinna promować i wspomagać rozwój nowoczesnych gałęzi wiedzy, jak i działanie Państwa w kierunku tworzenia globalnego społeczeństwa informatycznego”.
– Raport Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji ([2]) – Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wstęp do założeń polityki Państwa – Warszawa, lipiec 1996 [KRRT1996], który przedstawia wizję społeczeństwa informacyjnego z punktu widzenia urzędu odpowiedzialnego za rozwój radiofonii i telewizji.
– Konferencja naukowa z grudnia 1996 „Integracja europejska wobec wyzwań ery informacyjnej (postindustrialnej)” [INEU1996] w trakcie konferencji referaty kierunkowe wygłosili L. Zacher, K. Wydro, A. Wierzbicki i J. Wierzbołowski będące podstawą interesującej dyskusji.
– Konferencja naukowa listopad 1997 „Polska wobec wyzwań społeczeństwa informacyjnego: aksjologiczne i społeczne dylematy integracji z Unią Europejską” organizowana przez Ministerstwo Gospodarki i Instytut Rozwoju i Studiów Strategicznych [INEU1997}
– 2 Kongres Informatyki Polskiej w 1998 w Poznaniu ponownie podejmuje problematykę społeczeństwa informacyjnego [2KIP1998], a w tradycyjnych już 10 zaleceniach Kongresu można znaleźć trzy wyraźne odniesienia do spraw społeczeństwa informacyjnego:
- Podstawą rozwoju społeczeństwa informacyjnego mającego być aktywnym członkiem społeczności Unii Europejskiej jest racjonalne wykorzystanie teleinformatyki.
- Administracja państwa powinna precyzyjne określić swoje zadania związane z rozwojem społeczeństwa informacyjnego w Polsce jak również określić oczekiwania w stosunku do sektora teleinformatycznego i użytkowników.
- Dla prawidłowego rozwoju społeczeństwa informacyjnego konieczna jest powszechna edukacja w zakresie efektywnego wykorzystywania środków teleinformatyki.
– Pakt na rzecz budowy Społeczeństwa Informacyjnego w Polsce [PAKT1998} podpisany w trakcie 2 Kongresu Informatyki Polskiej w Poznaniu, którego sygnatariusze stwierdzają między innymi:
„…Nie mamy już wątpliwości, że powinniśmy włączyć się w proces budowy Społeczeństwa Informacyjnego przygotowując do tego zarówno społeczeństwo jak i też rozwiązania techniczne. Podobnie jak w krajach UE, wiąże się to z szeregiem zadań dla administracji państwowej i jednostek naukowo-badawczych. Wiele do zrobienia mają też firmy i sami użytkownicy systemów informatycznych. W procesie budowy Społeczeństwa Informacyjnego ogromną rolę mają też do spełnienia media, odpowiedzialne za prezentowanie trendów, problemów i przykładów rozwiązań.
Wymiar cywilizacyjny zamierzenia jakim jest budowa Społeczeństwa Informacyjnego można przyrównać do realizowanych niegdyś takich przedsięwzięć jak likwidacja analfabetyzmu, powszechna elektryfikacja itp. Chodzi bowiem o to by umożliwić wszystkim Polakom funkcjonowanie zgodnie z praktyką krajów rozwiniętych. Sygnatariusze Paktu, wychodzą z założenia, że konieczne jest zmobilizowanie do współdziałania dostawców rozwiązań dla infrastruktury informacyjnej, użytkowników, ośrodków badawczo-rozwojowych, sektora edukacji i mediów. Budowa Społeczeństwa Informacyjnego jest zadaniem, w które włączyć powinien się niemal każdy, zarówno w sferze swoich zajęć zawodowych (rozwiązania otwarte, przystosowane do technik infrastruktury informacyjnej) jak i w życiu rodzinnym (samokształcenie, edukacja dzieci, zaspokajanie własnych potrzeb).”
– w 1998 r. podejmują działania Komitet Badań Naukowych i Ministerstwo Łączności przygotowując kilka wersji raportu „Cele i kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce”. Wersja z czerwca 1998 [KBNŁ1998] zawiera szereg zestawień tabelarycznych prezentujących prace do wykonania w celu realizacji zadania ([3]). Raport w zmienionej postaci zostaje zatwierdzony przez Radę Ministrów dopiero w listopadzie 2000 r.
– we wrześniu 2000 r. KBN przygotowuje kolejny „Program rozwoju infrastruktury informatycznej polskiego środowiska naukowo-akademickiego na lata 2001-2005 – PIONIER: Polski Internet Optyczny – zaawansowane aplikacje, usługi i technologie dla Społeczeństwa Informacyjnego”
– Polska Akademia Nauk przygotowuje (Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus”) [PAN2000] przygotowuje opracowanie „Strategia rozwoju Polski do roku 2020”. W zakresie społeczeństwa informacyjnego raport budzi rozczarowanie nie wnosząc nic nowego i nie stawiając żadnej prognozy w tym zakresie. Dość powierzchowne omówienie zjawiska zawiera artykuł A. Wierzbickiego w tomie I – Diagnoza ogólnych uwarunkowań rozwojowych – Wpływ megatrendów cywilizacji informacyjnej na sytuację w Polsce. Oceniając raport PAN można zaryzykować twierdzenie, że instytucje naukowe nie zauważyły zjawiska oddając pole działań firmom informatycznym (dostawa sprzętu komputerowego i oprogramowania antywirusowego pod hasłem społeczeństwa informacyjnego!) oraz urzędom centralnym tworzącym szereg programów mających głównie w nazwie, a nie w treści, problematykę społeczeństwa informacyjnego, co szczególnie widoczne będzie w latach 2000 – 2005 r.
1.1. Uchwała Sejmu RP z 14 lipca 2000 r.
W następstwie Europejskiej Konferencji Ministerialnej, która odbyła się w Warszawie w maju 2000 r. pod hasłem Społeczeństwo Informacyjne: przyśpieszanie integracji europejskiej, Sejm Rzeczpospolitej Polskiej 14 lipca 2000 r podjął uchwałę „w sprawie budowania podstaw społeczeństwa informacyjnego w Polsce” (M.P. z 2000 r. Nr 22, poz. 448 ). Stwierdzono w niej, że obowiązujący system prawny i polityka Rządu nie stwarzały dostatecznych warunków, by w pełni wykorzystać możliwości rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Tym samym, Sejm uznał, że nowoczesne technologie, usługi i zastosowania usług telekomunikacyjnych, teleinformatycznych i multimedialnych mogą być katalizatorem rozwoju gospodarczego, zwiększać konkurencyjność gospodarki, tworzyć nowe miejsca pracy, sprzyjać rozwojowi demokracji, regionów, wspomagać nauczanie, ochronę zdrowia, dostęp do dóbr kultury. Są one również niezbędne dla zachowania gotowości obronnej, bezpieczeństwa państwa i obywateli oraz porządku publicznego. Sejm wezwał Rząd do przedstawienia w trybie pilnym do końca września 2000 r. założeń strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce. W szczególności zalecił uwzględnić w niej następujące zagadnienia:
a) zasady powszechnego dostępu i wykorzystania Internetu,
b) plan rozwoju edukacji informatycznej dzieci i młodzieży,
c) plan rozwoju edukacji informatycznej osób dorosłych, uwzględniający konieczność zdobywania nowych kwalifikacji w transformującej się gospodarce,
d) plany i priorytety rozwoju systemów teleinformatycznych w administracji, sprzyjające racjonalizacji wykorzystania środków budżetowych, a także usprawniające kontakty obywatela z urzędem oraz samorządność lokalna,
e) metodykę rozwoju systemów teleinformatycznych uwzględniających wymagania obronności i bezpieczeństwa państwa,
f) priorytety rozwoju systemów teleinformatycznych wspomagających system finansowy państwa,
g) działania podejmowane przez państwo dla rozwoju systemów teleinformatycznych dla potrzeb ośrodków naukowych i ośrodków uniwersyteckich,
h) system ostrzegania przed zagrożeniami związanymi z nadużyciami i przestępstwami z wykorzystaniem sieci teleinformatycznych i telekomunikacyjnych,
i) plan działań wspomagających wykorzystanie usług społeczeństwa informacyjnego:
· dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw,
· dla rozwoju wsi,
· w ochronie zdrowia,
· w zwiększaniu dostępności do dóbr kultury,
· w transporcie,
· w ochronie środowiska,
· dla zwiększenia bezpieczeństwa obywateli i ochrony porządku publicznego,
j) udział przedstawicieli Polski w międzynarodowych ustaleniach i działaniach standaryzujących zasady gospodarki elektronicznej.
Sejm zobowiązał Rząd do pilnego podjęcia prac legislacyjnych umożliwiających rozwój gospodarki elektronicznej, w tym jak najszybszego przesłania Sejmowi projektów odpowiednich ustaw regulujących kwestie dotyczące: tzw. podpisu elektronicznego, dokumentu elektronicznego, bezpieczeństwa informacji, kryptografii, ochrony interesów konsumenta, ochrony danych, bezpieczeństwa i zasad umów zawieranych za pomocą Internetu i sieci telekomunikacyjnych, a także kwestie podatkowe i dotyczące przepisów usprawniających detaliczny obrót towarowy z zagranicą.
W dniu 28 listopada 2000 r. Rada Ministrów przyjęła "Stanowisko w sprawie uchwały Sejmu RP z dnia 14 lipca 2000 r. w sprawie budowania podstaw społeczeństwa informacyjnego w Polsce", oraz dokument programowy "Cele i kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce" [KBNŁ 2000], przygotowany przez Komitet Badań Naukowych we współpracy z Ministerstwem Łączności (obecnie Ministerstwo Infrastruktury). Przedstawiał on priorytetowe cele rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce i działania administracji rządowej konieczne dla ich osiągnięcia. Dokument ten, podobnie jak przygotowany wcześniej na zlecenie Rady Europejskiej Raport Bangemanna [BANG1994], miał również za zadanie zwiększyć wśród polityków świadomość problemów i wyzwań oraz szans i zagrożeń niesionych przez zachodzącą na świecie rewolucję informacyjną. Rząd wyraził nadzieję, że współpraca przy tworzeniu podwalin społeczeństwa informacyjnego odbywać się będzie przy poparciu wszystkich opcji politycznych. Jednocześnie Rada Ministrów zobowiązała się do podjęcia szeregu działań mających na celu przyspieszenie rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce. Jednym z nich było zobowiązanie Ministerstwa Łączności do opracowania dokumentu "ePolska – Strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006", na wzór podjętej przez UE inicjatywy eEurope. Zadanie to Ministerstwo wykonało poprzez zebranie strategii cząstkowych wszystkich zainteresowanych resortów i opracowanie na ich podstawie planu działania.
1.2. Rezultaty I etapu
Uchwalenie ustawy z dnia 14 lipca 2000 r. oraz opublikowanie „Celów..” opracowanych przez Ministerstwo Łączności i Komitet Badań Naukowych zamyka w pewnym sensie etap o charakterze przygotowawczo-informacyjnym i stwarza podstawę do rozpoczęcia kolejnego, który powinien stworzyć bazę prawną do realizacji idei SI w kraju. Szereg działań podjętych przez organizacje informatyczne i agendy rządowe miało na celu przybliżenie idei społeczeństwa informacyjnego i można uznać, że zostało to wykonane. Jednocześnie daje się już zauważyć w tym okresie pogląd sprowadzający budowę społeczeństwa informacyjnego do instalacji okablowania telekomunikacyjnego (szerokopasmowy Internet) i zakupu komputerów dla szkół i urzędów. Problemy bezpieczeństwa w ogóle nie pojawią się w dyskusjach, a jeżeli tak, to ograniczają się do czysto technicznych zabezpieczeń sieci i programów komputerowych. Nie zauważa się podjęcia dyskusji na temat funkcjonowania społeczeństwa informacyjnego i implikacji na życie jednostek. Odwołując się do definicji społeczeństwa informacyjnego autorstwa T. Goban-Klasa i P. Sienkiewicza [GOKS1999] można stwierdzić, że nie widać jeszcze po zakończeniu tego okresu warunków do tworzenia dochodu narodowego przez większość społeczeństwa.
W kolejnym okresie tj. w latach 2001-2005 mamy do czynienia z zalewem programów, w których pojęcie „społeczeństwo informacyjne” staje się słowem-wytrychem – praktycznie nie ma dokumentu czy opracowania posługującego się tym określeniem wg przysłowiowej zasady „słoń a sprawa polska” ([4]). Co więcej, można to uznać za niepokojące zjawisko, wprowadzające w błąd opinię publiczną i powodujące oddalanie się od rzeczywistych problemów społeczeństwa informacyjnego.
Kolejnym elementem społeczeństwa informacyjnego, szczególnie w latach 2003 – 2005 okazało się pojęcie „gospodarki opartej o wiedzę” (GOW). Szereg autorów i decydentów dość bezkrytycznie podchodzi do tego zagadnienia, traktując GOW jako integralną część problematyki społeczeństwa informacyjnego, co stało się szczególnie widoczne w opracowaniach i programach Ministerstwa Nauki i Informatyzacji.
Pozytywnie natomiast należy ocenić fakt publikowania szeregu prac pokazujących miejsce Polski w światowym wyścigu postępu telekomunikacyjnego (liczba telefonów, komputerów na 100 mieszkańców czy uczniów itp.) – warto tu wskazać prace m.in. D. Dziuby [DZIU2000], M. Golińskiego [GOLM2003], M. Piątkowskiego [PIAT2004], prof. J. Czapińskiego [DIAG2003] oraz najnowszy raport GUS [GUS2004].
2. Inicjatywy w zakresie SI po 2001 r.
Poniżej przedstawiono ważniejsze inicjatywy i dokumenty opracowane w latach 2001 – 2005.
2.1 Społeczeństwo informacyjne w Polsce – raport InfoVide
W 2001 r. firma InfoVide Sp. z o.o. opracowała na zlecenie Banku Światowego raport „Społeczeństwo informacyjne w Polsce”[INVI2001] ([5]). Raport bardzo dobrze przedstawia stan aktualny zjawisk i działań zaliczanych do szeroko rozumianej problematyki społeczeństwa informacyjnego. Autorzy obszernie ujęli sprawy edukacji informatycznej przedstawiając, co jest rzadkością, również szereg działań podejmowanych przez organizacje społeczne. Raport w wersji angielskiej był prezentowany przez dłuższy czas na stronie internetowej Banku Światowego. Obecnie praktycznie jest niedostępny.
2.2. Plan działań „ePolska”.
W odpowiedzi na inicjatywy europejskie, 11 września 2001 r. Rada Ministrów przyjęła dokument “ePolska – Plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce w latach 2001 – 2006”, przygotowany przez ówczesne Ministerstwo Gospodarki [ePOL2001] stanowiący przeniesienie planu działań “eEurope+” do warunków polskich z przeznaczeniem do corocznej aktualizacji. Dokument ten przedstawia analizę potrzeb w sferze dostępu do informacji, jej zakresu, środków jej przekazywania i udostępniania oraz nakładów niezbędnych dla osiągnięcia określonych w planie działań celów.
W planie działania zaznaczono, że: „U progu XXI wieku Polska staje przed ogromem wyzwań natury społecznej i technologicznej. Od sprostania im zależy pozycja konkurencyjna kraju na arenie międzynarodowej, zapewnienie materialnego dobrobytu polskich rodzin, umocnienie ich samodzielności ekonomicznej oraz wzrostu poczucia bezpieczeństwa. Kluczowym zadaniem dla Polski jest włączenie się w proces budowy ery informacyjnej poprzez wykorzystanie nowoczesnych technologii społeczeństwa informacyjnego, stwarzanie warunków dla zapewnienia bezpośredniego dostępu do informacji, kształtowanie świadomości społeczeństwa oraz rozwijanie jego potencjału intelektualnego i gospodarczego. Ze względu na proces integracji ze strukturami Unii Europejskiej pojawia się potrzeba dostosowania polskich rozwiązań i standardów do kształtującego się nowoczesnego społeczeństwa opartego na technikach informacyjnych”. Plan ten miał również istotne znaczenie ze względu na rychłe i spodziewane wejście Polski do Unii Europejskiej
Plan działań budowy społeczeństwa informacyjnego zakładał osiągnięcie następujących głównych celów:
· Przygotowanie społeczeństwa polskiego do szybkich przemian technologicznych, społecznych i gospodarczych związanych z tworzeniem się społeczeństwa informacyjnego.
· Dostosowanie regulacji prawnych do wymagań szybkiego postępu technologicznego i ery społeczeństwa informacyjnego.
· Przygotowanie społeczeństwa polskiego do wyzwań nowego rynku pracy i nowych metod pracy.
· Dostosowanie gospodarki narodowej do wymagań globalnej gospodarki elektronicznej poprzez wprowadzenie odpowiednich regulacji prawnych.
· Stworzenie przejrzystych i przyjaznych obywatelowi struktur administracji publicznej na miarę otwartego społeczeństwa informacyjnego za pomocą narzędzi wykorzystujących technologie informacyjne i komunikacyjne.
· Stworzenie warunków dla trwałego i zrównoważonego rozwoju regionalnego z uwzględnieniem nowoczesnych technik społeczeństwa informacyjnego.
· Wzrost innowacyjności gospodarki w celu poprawy jej konkurencyjności.
· Zapewnienie wsparcia dla gospodarki elektronicznej przez zaplecze naukowe w celu lepszego wykorzystania szans, jakie oferuje model społeczeństwa informacyjnego.
· Szeroka promocja kultury polskiej.
Realizacja wyznaczonych celów powinna odbywać się poprzez:
· odpowiednie dostosowanie regulacji prawnych i doprowadzenie do ich szybkiego wdrożenia,
· koordynowanie działań podmiotów wszystkich szczebli sektora publicznego,
· stymulowanie działań sektora prywatnego i organizacji pozarządowych zgodnie z zasadą subsydiarności,
· określenie wskaźników służących do rozliczania i weryfikacji realizowanych działań,
· inicjowanie działań wymagających użycia środków publicznych[6].
Podczas realizacji planu Komitet Badań Naukowych miał za zadanie systematycznie (kwartalnie) opracowywać raporty ([7]) „o stanie realizacji zadań w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce” oraz udostępniać je zaangażowanym jednostkom administracji publicznej i innym zainteresowanym podmiotom. Weryfikacja celów i aktualizacja planów powinna odbywać się corocznie i leżała w gestii Ministra Infrastruktury.
Z uwagi na złożony charakter prowadzonych działań, konieczna stała się ich koordynacja na poziomie strategicznym. Uznano, iż zapewnienie sprawnej transformacji do elektronicznej gospodarki i rozwoju społeczeństwa informacyjnego, wymaga harmonijnej i skoordynowanej aktywności we wszystkich obszarach życia społeczno – gospodarczego i politycznego. W dniu 21 grudnia 2001 r. Sejm przyjął ustawę zmieniającą ustawę o działach administracji rządowej, wprowadzającą nowy dział administracji rządowej pod nazwą “informatyzacja” i powołujące nowe Ministerstwo Nauki i Informatyzacji. Przepisy dotyczące tego działu weszły w życie 1 lipca 2002 r. Dział “informatyzacja” obejmuje m.in. sprawy infrastruktury informatycznej, systemów i sieci, edukacji informatycznej, aplikacji informatycznych na rzecz społeczeństwa informacyjnego oraz współpracy międzynarodowej w dziedzinie informatyzacji.
2.3 Raport UNDP – Polska w drodze do globalnego społeczeństwa informacyjnego. Raport o rozwoju społecznym
W 2002 r. ukazuje się raport Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) opracowany przez grupę polskich autorów pod redakcją naukową prof. W. Cellarego [UNDP2002]. Raport miał na celu przedstawienie problemów społeczeństwa informacyjnego we wszystkich jego aspektach. Raport został szeroko prezentowany w Polsce, w tym prezydentowi RP, ale nie stał się podstawą do dalszych prac i działań. Przypadek ten pokazuje jak trudno jest przełożyć rzeczywiste problemy społeczne ukazane w tym raporcie na język urzędowy, nakazujący konkretnym instytucjom i agendom rządu podjęcie konkretnych działań w tej sferze. Późniejsze programy i raporty Ministerstwa Nauki i Informatyzacji stały się podstawą do dyskusji, a raport UNDP cytowany jest jedynie w wykazach literatury prac omawiających problematykę społeczeństwa informacyjnego.
2.4. Uchwała Senatu RP z 16.01.2003.
Z kolei w roku 2003 mamy do czynienia z szeregiem istotnych przedsięwzięć dla Społeczeństwa Informacyjnego. 16 stycznia 2003 r. Senat Rzeczpospolitej podjął uchwałę w sprawie niezbędnych działań mających na celu przygotowanie Polski do globalnego społeczeństwa informacyjnego.
Senat Rzeczypospolitej Polskiej stwierdził, że „Polska stojąc w obliczu wyzwań dwóch fundamentalnych transformacji – integracji z Unią Europejską oraz włączenia się do globalnego społeczeństwa informacyjnego, musi w jednakowym stopniu przygotować się do sprostania im obu. Pierwsze wyzwanie to w istocie nadrabianie narosłych opóźnień cywilizacyjnych w stosunku do Zachodniej Europy, drugie natomiast będzie określać szanse Polaków w przyszłości.” (Mon. Pol. Nr 6/2003, poz. 74)
Uznano, że system edukacji odgrywa kluczową rolę w procesie transformacji. Od odpowiedniego przygotowania obywateli będzie zależeć zdolność przystosowania Polski do wymagań elektronicznej gospodarki i globalnego rynku. System edukacji powinien przygotowywać ludzi do poruszania się na światowym rynku pracy, dostępnym m.in. przez Internet, do innowacyjności i przedsiębiorczości, do otwartości na przedstawicieli innych kultur. Senat ostrzegł, że nie można dopuścić, by polskie społeczeństwo znalazło się w grupie tych, którzy nie nadążają za rozwojem. Zwrócił się do Rządu o przedstawienie do końca marca 2003 r. programu na rzecz zapewnienia możliwości ustawicznego kształcenia się, między innymi z wykorzystaniem nauczania na odległość oraz harmonogramu działań zmierzających do:
o wyposażenia wszystkich szkół oraz bibliotek publicznych w multimedialny sprzęt komputerowy z dostępem do Internetu,
o permanentnego szkolenia i doskonalenia nauczycieli i bibliotekarzy w zakresie posługiwania się nowymi technologiami w dydaktyce,
o uwzględnienia dydaktyki opartej na nowych technologiach przekazu w programach wszystkich przedmiotów szkolnych i akademickich,
o zapewnienia dorosłym możliwości zdobywania nowych umiejętności dzięki zdolności posługiwania się komputerem i Internetem,
o utworzenia ogólnodostępnych edukacyjnych zasobów informacyjnych w Internecie w języku polskim,
o zapewnienia niskich kosztów dostępu do infrastruktury komunikacyjnej, jak i samej informacji, tak, aby nie stanowiły one bariery w rozwoju człowieka i całego społeczeństwa.
Senat wyznaczył zadania dla poszczególnych ministerstw i wskazał na konieczność stałego monitorowania i korygowania przygotowań Polski do wyzwań globalnego społeczeństwa informacyjnego. W tym celu i ze względu na interdyscyplinarność problemów, potrzebne będzie stworzenie skutecznego mechanizmu międzyresortowej współpracy w Rządzie, a także współdziałanie Rządu ze szkołami wyższymi i samorządami lokalnymi wszystkich szczebli.
2.5. Strategia informatyzacji ePolska .
10 marca 2003 roku Urząd Komitetu Badań Naukowych przedstawił „Strategię Informatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej – ePolska”. W strategii wskazano sposób, w jaki zostanie przeprowadzona przemyślana i skoordynowana informatyzacja kraju, uwzględniono cele i zadania inicjatyw przedstawianych i wdrażanych przez struktury Unii Europejskiej, projekty za koordynację, których odpowiada minister, a także wskazuje na obszary zagadnień, które w ramach realizacji strategii tworzone i wdrażane będą przez poszczególne ministerstwa. Nawiązując do założeń Strategii Lizbońskiej oraz Planów Działania eEurope w strategii wyodrębniono cztery obszary o najważniejszych dla Polski celach takich jak powszechny Internet szerokopasmowy dla szkół, „Wrota Polski”, polskie treści w Internecie oraz powszechna edukacja informatyczna.
W założeniu Strategii informatyzacja kraju ma stać przyczyną, a nie efektem wzrostu gospodarczego Polski. Dokument stwierdza, że upowszechnienie wykorzystania Internetu pozwoli na korzystanie z usług publicznych przeniesionych na platformę elektroniczną i pozwoli na zwiększenie efektywności administracji publicznej. „Informatyzacja stanie się także narzędziem wyrównania szans grup społecznych, dzisiaj wykluczonych z dostępu do wielu informacji i usług, włączając je do grona beneficjentów przemian technologicznych i gospodarczych, a część z nich także do grupy aktywnie uczestniczących w tworzeniu większej części dochodu narodowego. Powszechna informatyzacja umożliwi także osobom zmuszonym do zaniechania pracy zawodowej z przyczyn rodzinnych lub oddalenia od ośrodków przemysłu i usług, podjęcie pracy w domu i na odległość”.
„Strategia informatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej – ePolska” jest typowym dokumentem strategicznym z wyraźnie określonymi celami, środkami i miernikami (tzw. benchmarkami) postępu tych prac. W tym sensie jest to pierwszy dokument polskiej administracji w pełni zgodny z założeniami, metodologią oraz obecnym stanem zaawansowania prac nad inicjatywami Unii Europejskiej budowy społeczeństwa informacyjnego.
2.6. DIAGNOZA SPOŁECZNA 2003. Warunki i jakość życia Polaków oraz ich doświadczenia z reformami systemowymi po 10 latach transformacji ()
W 2003 r. opracowano raport Diagnoza Społeczna 2003 pod redakcją prof. Janusza Czapińskiego i Tomasza Panka [DIAG2003], przedstawiający następujące zagadnienia:
– warunki życia gospodarstw domowych,
– indywidualna jakość życia
– stan społeczeństwa obywatelskiego
– stan społeczeństwa informacyjnego,
– wykluczenie społeczne.
Raport rozpoczęto opracowywać w 1999 r. z inicjatywy GUS, a jego 7 rozdział autorstwa D. Batorskiego poświęcono problematyce społeczeństwa informacyjnego. Raport różni się od innych badań ich zakresem – autorzy skorzystali z sieci ankieterów GUS liczącej ok. 20 tys. osób, co pozwoliło na przeprowadzenie badań dotyczących korzystania z komputerów i Internetu w Polsce. Duże znaczenie miało również objęcie badaniami dzieci.
Poniższa tabela dobitnie pokazuje zróżnicowanie w stanie posiadania komputerów w zależności od miejsca zamieszkania i wielkości rodziny. Raport szczegółowo analizuje jak dawno gospodarstwa domowe posiadają Internet, przyczyny jego braku (ok. 70% z powodu zbyt wysokich kosztów, a ok. 12,5% z powodu obaw przed jego szkodliwością), stopień i umiejętności skorzystania z komputera oraz czas spędzany przy komputerze.
Źródło: D. Batorski – Diagnoza społeczna 2003 [DIAG2003] – rozdz. 7: Ku społeczeństwu informacyjnemu
Interesujące zestawienie przynosi raport przedstawiający korzystanie z komputera, internetu i telefonu komórkowego:
Źródło: D. Batorski – Diagnoza społeczna 2003 [DIAG2003] – rozdz. 7: Ku społeczeństwu informacyjnemu
Warto tylko zwrócić uwagę na pozycję wsi i małych miasteczek, które ostro pokazują przepaść cywilizacyjną.
Raport przynosi dane odnośnie intensywności korzystania z Internetu przez młodzież – okazuje się, że 80,12% badanych korzysta z Internetu do 2 godzin , a 9,28% w granicach 2 – 5 godzin tygodniowo, czyli stosunkowo niewiele. Te dane należy porównać z zestawieniem czynności wykonywanych w Internecie (raport nie podaje czasu przeznaczonego na te czynności, ograniczając się do podania odsetka osób korzystających z danej możliwości Internetu). Najwięcej osób korzysta z poczty elektronicznej i przeglądania stron WWW, ale materiałów do pracy lub nauki poszukiwało w internecie ok. 58% osób. Porównując to z faktem, że 80% młodzieży (uczącej się!) korzysta z internetu zaledwie do 2 godzin tygodniowo, to nie można uznać tych danych za budujące. Należy jeszcze uwzględnić fakt, że młodzież w znacznie większym stopniu niż dorośli uczestniczy w grach komputerowych, ściąganiu plików muzycznych itp., a więc na naukę zostaje niewiele czasu – fundamenty społeczeństwa informacyjnego wydają się nadzwyczaj kruche, a gospodarka oparta na wiedzy dość odległa. Podobne są konkluzje autorów raportu, którzy stwierdzają m.in., że:
W planach i działaniach mających na celu stworzenie społeczeństwa informacyjnego w Polsce należy uwzględniać nie tylko rozwój infrastruktury, informatyzację urzędów i coraz większą dostępność usług administracyjnych on-line. Ważny jest również czynnik ludzki – to czy obywatele mają dostęp do nowych technologii oraz w jaki sposób są w stanie ich używać.
Obecna sytuacja wywołuje poważne obawy o to, w jaki sposób tworzyć się będzie polskie społeczeństwo informacyjne. Dostępność i wykorzystanie komputerów i internetu w Polsce są ciągle – w porównaniu z najwyżej rozwiniętymi krajami – niewielkie. Realnym zagrożeniem jest wykluczenie znacznej części społeczeństwa z szans jakie niosą ze sobą nowe technologie. Jednocześnie może to oznaczać niemożliwość pełnego uczestnictwa w życiu społecznym takich osób i coraz większe trudności w radzeniu sobie z życiem codziennym wraz ze wzrostem znaczenia komputerów i internetu w społeczeństwie i gospodarce . Już w tej chwili obserwujemy bardzo silne uwarunkowanie strukturalne korzystania z nowych technologii. Są one dostępne przede wszystkim dla osób znajdujących się z różnych względów w lepszej sytuacji – lepiej wykształconych, lepiej zarabiających, mieszkających w większych miastach().
Kolejną istotną sprawą jest posiadanie umiejętności koniecznych do korzystania z komputerów i z różnych funkcji internetu. Kompetencje w posługiwaniu się technologią są drugim, po kwestii dostępu, rodzajem barier sprzyjających wykluczeniu. Z komputerów i internetu korzystają przede wszystkim osoby młode, którym łatwo jest uczyć się nowych rzeczy i dla których nowe technologie są dużo bardziej oczywiste. Ponadto zarówno umiejętności korzystania z komputera, jak i sposoby wykorzystywania internetu są mocno zależne również od innych czynników strukturalnych, przede wszystkim wykształcenia i miejsca zamieszkania.
Na szczególną uwagę zasługują zagrożenia wykluczeniem związane z miejscem zamieszkania. Szczególnie na wsi, ale również w małych miejscowościach dostępność komputerów i internetu jest bardzo mała. Gorsze są też tam możliwości łączenia się z siecią i dużo mniejszy czas poświęcany na korzystanie. Użytkownicy mają mniejsze doświadczenie i mniejsze umiejętności korzystania. Dodatkowym efektem niewielkiej liczby korzystających jest też trudność uzyskania pomocy i rady od znajomych lub rodziny.
Możliwe jest, że obecne ogromne różnice między grupami społecznymi będą się z biegiem czasu zmniejszać i zanikać, tak jak się to praktycznie stało z różnicą pomiędzy kobietami a mężczyznami w używaniu komputerów. Znaczącym ograniczeniem przyrostu liczby użytkowników internetu są obecnie duże koszty korzystania.
Stopniowe upowszechnianie się komputerów i dostępu do internetu może też nie być wystarczającym rozwiązaniem problemu. Należałoby jednocześnie zadbać o zwiększenie umiejętności korzystania z nowych technologii, a także o zapewnienie szerokopasmowego dostępu do sieci, ponieważ pozwoli to na znacznie pełniejsze wykorzystanie coraz większych możliwości, jaki niesie ze sobą rozwój społeczeństwa informacyjnego.
Raport Diagnoza Społeczna 2003 [DIAG2003] prezentuje zupełnie inny obraz społeczeństwa, niż typowe zestawienia i analizy pokazujące wzrost liczby telefonów komórkowych w porównaniu z resztą Europy i świata. Jego dodatkową zaletą jest przeprowadzenie badań w 2000 i w 2003 r., co pozwoliło uchwycić zmiany tendencji w czasie.
2.7. Narodowa Strategia Rozwoju Dostępu Szerokopasmowego do Internetu na lata 2004 – 2006
Dokument [MINF2003] został opracowany przez Ministerstwo Infrastruktury przy współpracy z Ministerstwem Nauki i Informatyzacji. Traktowany jest przez autorów jako część Strategii informatyzacji Rzeczpospolitej Polskiej – ePolska na lata 2004 – 2006 [ePOL2004]. Zadaniem dokumentu było przedstawienie sposobu wdrożenia szerokopasmowego dostępu do Internetu dla mieszkańców i przedsiębiorców. Dobrze pokazano stan istniejący, informując, że pierwsze usługi szybkiego dostępu do Internetu pojawiły się w Polsce w 1999 r. Była to oferowana przez Telekomunikację Polską S.A. usługa SDI (Szybki Dostęp do Internetu – o szybkości 115kbit/s). Ostatnie lata to wydatne, zgodne ze światowym postępem technologicznym, zwiększenie oferty dostępu do szybkiego Internetu w Polsce. Obecnie dostęp do szerokopasmowego Internetu za pośrednictwem wszystkich dostępnych platform (wliczając w to użytkowników SDI) posiada 450 tys. użytkowników. Oznacza to, że ok. 1,2 % ludności Polski posiada dostęp do szybkiego Internetu (uwaga – dane odnoszą się do r. 2003). W świecie zdecydowanie wyróżnia się Korea Płd., gdzie, głównie dzięki wspieranym przez rząd i biznes programom, penetracja dostępu szerokopasmowego przekroczyła 25% . Wysoki ponad 10% wskaźnik posiadają Stany Zjednoczone i Kanada. W krajach UE sytuacja jest zróżnicowana. Ponad 10% penetrację posiadają takiej kraje jak Dania, Belgia, Szwecja, Holandia. Niemcy, Wielka Brytania, Hiszpania z ok. 5% penetracją lokują się na poziomie średniej europejskiej. Poniżej tej średniej znajdują m.in. Włochy, Portugalia, Irlandia i Grecja z tym, że w dwóch tych ostatnich penetracja jest poniżej ćwierć procenta. W ostatnich miesiącach nastąpiło zdecydowane przyspieszenie przyrostu liczby użytkowników dostępu szerokopasmowego. Ocenia się, że obecnie codziennie w krajach UE przyłączanych do szybkiego Internetu jest 25 tys. nowych użytkowników. Obecnie liczba tych użytkowników w krajach Unii Europejskiej zbliża się do 20 mln. W Polsce w końcu 2003 r. przyłączanych jest dziennie ok. 2 tys. użytkowników (wg danych TP S.A.).
|
Kraj
|
Dostęp na osobę
|
|
Grecja
|
0,02 %
|
|
Irlandia
|
0,25 %
|
|
Polska
|
|
|
Włochy
|
2,8 %
|
|
Francja
|
|
|
Unia Europejska
|
4,65 %
|
|
Belgia
|
10,2 %
|
|
Dania
|
10,5 %
|
|
USA
|
8,6 %
|
|
Korea Płd.
|
25 %
|
Źródło: [MINF2003] – str. 5 – stan na rok 2003.
Dokument został przyjęty przez Radę Ministrów 23.12.2003 r.
Kolejny dokument przygotowany przez Ministerstwo Infrastruktury to Program „Upowszechnienie szerokopasmowego dostępu do Internetu na lata 2004 – 2006” [MINF2004], przyjęty przez Radę Ministrów 31 sierpnia 2004 r. Dokument stanowi uszczegółowienie poprzedniego i można wobec niego postawić identyczne zarzuty jak powyżej. Dominuje przekonanie, że położenie okablowania załatwia wszystkie sprawy i problemy.
2.8. Proponowane kierunki rozwoju nauki i technologii w Polsce do 2013 roku.
Program [KBNP2004] został przygotowany przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji w ramach przygotowań do opracowania Narodowego Planu Rozwoju podejmuje problematykę społeczeństwa informacyjnego traktując go jako warunek budowania gospodarki opartej o wiedzę (GOW). Rozwój społeczeństwa informacyjnego w Polsce jest warunkiem włączenia się naszego kraju w proces przemian gospodarczych i społecznych zachodzących w Europie. Nieuchronnie następuje proces formowania się cywilizacji informacyjnej, w której wiedza i informacja będą znaczącymi zasobami gospodarczymi. Idea transformacji społeczeństwa europejskiego w Globalne Społeczeństwo Informacyjne stała się jednym z kluczowych elementów strategii Komisji Europejskiej, której celem jest wzmocnienie konkurencyjności europejskiej gospodarki. Dlatego sprawa budowania społeczeństwa informacyjnego w Polsce była poruszana w strategicznych dokumentach przyjętych przez Radę Ministrów, m.in. w „Długookresowej strategii trwałego i zrównoważonego rozwoju – Polska 2025”, oraz w dokumentach sektorowych.
Priorytety rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce:
· zapewnienie powszechnego dostępu obywateli do usług telekomunikacyjnych,
· przygotowanie społeczeństwa polskiego do przemian technicznych, społecznych i gospodarczych związanych z tworzeniem się społeczeństwa informacyjnego poprzez edukację informatyczną,
· przygotowanie społeczeństwa polskiego do nowych uwarunkowań rynku pracy i nowych metod pracy oraz wykorzystanie zmian w tym zakresie do zwalczania bezrobocia powstałego w wyniku restrukturyzacji przemysłu i rolnictwa,
· dostosowanie regulacji prawnych do wymagań szybkiego postępu technicznego i walka z przestępczością informatyczną,
· dostosowanie gospodarki narodowej do wymagań globalnej gospodarki elektronicznej poprzez wprowadzenie regulacji dotyczących gospodarki elektronicznej,
· informatyzacja zamówień publicznych,
· stworzenie przejrzystych i przyjaznych obywatelowi struktur administracji publicznej i usprawnienie jej działania poprzez szersze zastosowanie teleinformatyki,
· rozwój nowoczesnych gałęzi przemysłu i wzrost jego innowacyjności w celu poprawy konkurencyjności polskiej gospodarki,
· zapewnienie wsparcia sektora nauki dla gospodarki elektronicznej i społeczeństwa informacyjnego w celu lepszego wykorzystania szans i minimalizacji zagrożeń związanych z rozwojem społeczeństwa informacyjnego,
· wzmocnienie promocji kultury polskiej w świecie przez zastosowanie narzędzi teleinformatycznych.
Realizacja ww. priorytetów umożliwi Polsce nadrobienie znacznych opóźnień w tym zakresie, wspomaganie rozwoju GOW, a także sprostanie ogólnym trendom wynikającym z epoki cywilizacji informacyjnej, do których można zaliczyć:
· dematerializację pracy i powszechną zmianę charakteru wykonywanych zawodów,
- wykorzystywanie technik społeczeństwa informacyjnego we wszystkich zawodach,
- wykorzystywanie komputerowych technik do pozyskiwania i magazynowania wiedzy,
- wzrost znaczenia wiedzy i informacji jako czynnika przewagi konkurencyjnej.
2.9. Rozwój telekomunikacji i poczty w dobie społeczeństwa informacyjnego. Okres realizacji: 2005-2008. ()
Wieloletni program [INSŁ2004] rozwoju poczty i telekomunikacji został przygotowany przez Instytut Łączności przy współpracy praktycznie wszystkich ministerstw (w tym Ministerstwo Infrastruktury oraz Nauki i Informatyzacji), PAN, PKN (Polski Komitet Normalizacji) i innych instytucji. Program został zatwierdzony przez Radę Ministrów uchwałą nr 205/2004 z 31 sierpnia 2004 r. Program w swej treści odnosi się do problematyki społeczeństwa informacyjnego formułując cele SP I.6, SP I.7 i SP V.9. W zakresie SI program proponuje między innymi:
SP I.6. Kształtowanie społeczeństwa informacyjnego w krajach Unii Europejskiej.
Utworzenie systematycznego monitoringu stanu rozwoju społeczeństwa informacyjnego w krajach Unii Europejskiej, opartego o opracowywanie dla kolejno wybranych krajów członkowskich Unii analiz i ekspertyz w zakresie:
1. strategii rozwoju społeczno-gospodarczego przy przechodzeniu do gospodarki opartej na wiedzy, roli państwa i organizacji prac przy projektowaniu i wdrażaniu tej strategii,
2. stanu i kierunków rozwoju potencjału naukowego, wpływu strategii rozwoju społeczno-gospodarczego na kierunki badań naukowych, związków między polityką naukową i polityką rozwoju technologicznego a polityką gospodarczą (w tym zwłaszcza przemysłową), związków między instytucjami naukowymi, administracją publiczną i organizacjami gospodarczymi przy opracowywaniu i wspieraniu polityki naukowej, a także organizacji prac w tym zakresie,
3. strategii rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej i teleinformatycznej, środowiska sieciowego, metod upowszechniania Internetu (problemów infrastruktury technologicznej, kierunków i metod zastosowań oraz działań podejmowanych dla uniknięcia zjawiska luki cyfrowej i wykluczenia społecznego),
dających podstawy do podejmowania decyzji strategicznych przez odpowiednie organy i urzędy administracji państwowej.
SP I.7. Monitorowanie stopnia zaawansowania Polski w rozwoju społeczeństwa informacyjnego – ocena wskaźnikowa.
Utworzenie systemu wskaźników stopnia zaawansowania Polski w rozwoju społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy na tle krajów Unii Europejskiej. Integracja Polski z Unią Europejską nasuwa konieczność wzmożonej obserwacji przechodzenia Polski do stadium społeczeństwa informacyjnego i do gospodarki opartej na wiedzy. Z zadaniu tym będą realizowane prace nad rozszerzaniem zestawu wskaźników, przy uwzględnieniu których można zapewnić porównywalność takiej obserwacji z odpowiednimi wynikami tzw. benchmarkingu prowadzonego w Unii Europejskiej. Rozszerzony zestaw wskaźników będzie uwzględniał specyficzne warunki rozwoju Polski, tj. niższy poziom dochodu narodowego, znaczną część ludności mieszkającej na terenach słabo zurbanizowanych, opóźnienie w rozwoju infrastruktury informacyjnej, niższy stopień alfabetyzacji cyfrowej, etc. Zestaw wskaźników będzie również dotyczył wielu obszarów życia społeczno-gospodarczego, tak by podjąć obserwację stopnia dostosowywania się polskich przedsiębiorstw, instytucji naukowych i różnych grup społecznych do zmian, jakie wprowadza rozwój technologii informacyjnych i ich zastosowań.
Nakłady przewidziane na powyższe cele sięgają prawie 1 mln zł, a poza rutynowymi danymi efekty tego nie będą wielkie. Należy zauważyć, że podobne prace i badania prowadzą m.in. prof. D. Dziuba z Uniwersytetu Warszawskiego, dr M. Goliński z SGH Warszawa [GOLM2003], a ponadto tego rodzaju dane można bez trudu znaleźć w rocznikach EITO, wydawanych co roku z okazji targów CEBIT w Hanowerze [EITO2005].
2.10. Proponowane kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do 2020 r.
Na podstawie doświadczeń z poprzednich lat Ministerstwo nauki i Informatyzacji przygotowało we wrześniu 2004 program rozwoju SI sięgający 2020 r [MNIP2004]. Podstawą były prognozy przygotowane dla Ministerstwa, a dotyczące okresu 2007-13. Analizy te przewidują w powyższym okresie przełom związany z wejściem w życie najnowszych rozwiązań teleinformatycznych. Raport powstał pod kierownictwem prof. Marka Niezgódki.
2.11. Strategia Państwa Polskiego w dziedzinie mediów elektronicznych na lata 2005 – 2020 ()
Powyżej omówiono w skrócie raport Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z 1996 r. [KRRT1996] dotyczący społeczeństwa informacyjnego i udziału radiofonii i telewizji w jego budowie. W 2005 ukazuje się dokument KRRiT „Strategia Państwa Polskiego w dziedzinie mediów elektronicznych na lata 2005 – 2020” [KRRT2005], poświęcony głównie problemom technicznym, ale we fragmentach odnoszący się do kwestii udziału w realizacji planów budowy społeczeństwa informacyjnego. KRRiT prezentuje pogląd, że proces konwergencji technologicznej, jakiemu podlegają media elektroniczne, umożliwi powszechne dostarczanie społeczeństwu, a także praktycznie nieograniczone gromadzenie, przetwarzanie, przekazywanie i użytkowanie informacji, która w koncepcji Społeczeństwa Informacyjnego stanowi jeden z podstawowych zasobów produkcyjnych (obok surowców, kapitału i pracy). Społeczeństwo Informacyjne to społeczeństwo, które nie tylko posiada rozwinięte środki przetwarzania informacji i komunikowania lecz także wykorzystuje te środki jako podstawę tworzenia dochodu narodowego i tworzenia źródła utrzymania większości społeczeństwa. Jest to nowy system społeczeństwa kształtujący się w krajach o wysokim stopniu rozwoju technologicznego, gdzie zarządzanie informacją, jej jakość, szybkość przepływu są zasadniczymi czynnikami konkurencyjności zarówno w przemyśle, jak i w usługach, a stopień rozwoju wymaga stosowania nowych technik gromadzenia, przetwarzania, przekazywania i użytkowania informacji. Społeczeństwo Informacyjne utożsamiane jest niekiedy z upowszechnianiem Internetu i ICT. W istocie jednak powstawanie Społeczeństwa Informacyjnego to element szerokiego procesu zmiany społecznej o aspektach technologicznych, gospodarczych, przestrzennych i kulturowych.
Czynniki technologiczne są przyczyną rewolucyjnych zmian w procesach tworzenia, pozyskiwania, przechowywania, przetwarzania i używania informacji. Wpływają one na wszystkie dziedziny życia społecznego.
Czynniki gospodarcze powodują zasadnicze zmiany w strukturze gospodarki oraz formach pracy, dzięki czemu tzw. gospodarka informacyjna staje się z czasem głównym sektorem działalności gospodarczej, przyczyniającym się do wytworzenia największej części produktu narodowego.
Czynniki przestrzenne związane są z redefinicją czasu i przestrzeni za sprawą sieci elektronicznych, które wpływają na organizację gospodarki, społeczeństwa i życia jednostek.
Czynnik kulturowy wiąże się z głębokimi zmianami w sposobie życia jednostek wynikającymi z korzystania z mediów elektronicznych.
KRRiT zwraca uwagę, że w Polsce realizowana jest polityka budowy Społeczeństwa Informacyjnego, zgodna z programem UE „eEurope – An Information Society for All". Dopóki jednak nie uwzględni ona roli wszystkich mediów elektronicznych w tym procesie, będzie polityką cząstkową i przez to mniej skuteczną.
Można więc zaryzykować twierdzenie, że dbając o własny interes KRRiT dostrzega konieczność działań kompleksowych, ujmujących całość zagadnień związanych z budową społeczeństwa informacyjnego, w tym problematyki mediów elektronicznych.
2.12. Strategia kierunkowa MNII z czerwca 2005.
Najnowszym dokumentem rządowym formalnie zamykającym przegląd programów rozwoju społeczeństwa informacyjnego jest „Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013 oraz perspektywiczna prognoza transformacji społeczeństwa informacyjnego do roku 2020” opracowana przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji i zatwierdzona przez Radę Ministrów 24 czerwca 2005 r. [STRA2005]. Dokument stanowi rozwinięcie „Strategii informatyzacji Rzeczpospolitej Polskiej – ePolska na lata 2004-2006”, zatwierdzonej przez Radę Ministrów 13 stycznia 2004 r. W przedmiocie zainteresowania niniejszego rozdziału „Strategia” przedstawia wizję rozwoju SI do 2020 r. oraz wskazuje główne kierunki działań:
- eGoverment,
- eDemokracy
- eHealth
- eLearning
- eTransport i eTourism
2.13. Raport PIIiT [PIIT2005]
Warunki rozwoju rynku teleinformatycznego w Polsce w latach 2005 – 2007 opracowany przez Polską Izbę Informatyki i Telekomunikacji w czerwcu 2005 r. przedstawia przedmiot zainteresowania izby gospodarczej. W punkcie 1 (str. 7) Raportu zamieszczono odwołanie do problematyki budowy SI stwierdzając m.in.: „..konieczne jest podjęcie szeroko podjętych badań naukowych dotyczących problematyki społeczeństwa informacyjnego [12], bo zbyt wiele procesów w tej dziedzinie przebiega obecnie spontanicznie lub wyłącznie pod wpływem impulsów politycznych, natomiast zbyt mało jest przemyślanego sterowania (lub inspirowania) określonych procesów oraz kontroli deklarowanych celów i osiąganych efektów…”. W zasadzie na tym Raport wyczerpuje zainteresowanie tą tematyką i skupia się głównie na kwestiach dotyczących poprawy działania firm informatycznych. W związku z tym odnotowuje się wspomniany Raport jako przyczynek do kwestii SI z całkowitym poparciem zgłoszonego wniosku dotyczącego podjęcia badań. Mankamentem Raportu jest brak jakichkolwiek danych liczbowych określających wielkość czy potencjał polskiego rynku teleinformatycznego.
3. Działania Ministerstwa Nauki i Informatyzacji
7 lutego 2003 r. Senat zaakceptował bez poprawek ustawę umożliwiającą utworzenie Ministerstwa Nauki i Informatyzacji w ramach reorganizacji Komitetu Badań Naukowych. Rządowy projekt wcześniej pozytywnie zaopiniowała Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży. Ministerstwo rozpoczęło działalność 1 kwietnia 2003 r. W gestii nowego ministerstwa znajduje się utworzony przez rząd dział administracji państwowej ds. informatyzacji. Do zadań ministerstwa należy koordynowanie działań związanych z programem informatyzacji kraju – wspomaganie edukacji informatycznej, tworzenie elektronicznej administracji i udostępnianie przez Internet jak największej liczby usług publicznych. Jednym z priorytetów będzie tworzenie serwisów internetowych umożliwiających zdalny kontakt obywatela z urzędem – Wrota Polski.
W ramach nowego ministerstwa utworzono Departament Społeczeństwa Informacyjnego – DSI ([13]). Głównym zadaniem Departamentu jest wskazanie kierunków rozwoju społeczeństwa informacyjnego, projektowanie prawnych, organizacyjnych i technologicznych podstaw jego rozwoju. Duży nacisk w swoich działaniach DSI kładzie na rozwój współpracy międzynarodowej, realizowanej poprzez uczestnictwo w światowych i europejskich programach z zakresu informatyzacji. Departament koordynował również prace nad projektem Ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne, powiększaniem zbiorów niedawno powstałej Polskiej Biblioteki Internetowej, a także budową portalu pod nazwą Wrota Polski, dzięki któremu za pośrednictwem Internetu obywatel będzie miał dostęp do urzędów administracji publicznej przez całą dobę.
Serwis internetowy departamentu (www.informatyzacja.gov.pl) zawiera informacje dotyczące zadań i projektów realizowanych przez departament, a także opis celów i kierunków rozwoju międzynarodowych programów związanych z budową społeczeństwa informacyjnego, m.in. eEurope, e- Content, 6. Program Ramowy, JHLC, NeDAP czy e-Safe.
Plan zadań realizowanych przez Departament obejmuje:
– prace projektowe budowy rządowego systemu eGovernment pod nazwą "Wrota Polski”,
– przygotowanie standardów obiegów dokumentów i danych dla potrzeb administracji publicznej,
– promocja Społeczeństwa Informacyjnego,
– wsparcie dla tworzenia polskich zasobów edukacyjnych Internetu, w tym Polskiej Biblioteki Internetowej.
4. Zakończenie
W ocenie całościowej należy podkreślić fakt inflacji programów, szczególnie rządowych, i sprowadzenie całości problematyki do zagadnień czysto technicznych ograniczających się głównie do okablowania pod szerokopasmowy Internet i do epatowania się wskaźnikami typu ilość telefonów komórkowych na 100 mieszkańców. Poważnym mankamentem tych programów jest również kwestia bezpieczeństwa społeczeństwa informacyjnego, którą niefrasobliwie utożsamia się wyłącznie z oprogramowaniem antywirusowym ([14]) Kwestie bezpieczeństwa pomija również obowiązująca od 2003 r. Strategia bezpieczeństwa Rzeczpospolitej Polski [STRB2003].
Do licznego wykazu programów rozwoju społeczeństwa informacyjnego należy jeszcze dołączyć działania podejmowane w ramach Zintegrowanych Programów Rozwoju Regionalnego (ZPORR), które są realizowane z wykorzystaniem środków Unii Europejskiej. Temat ze względu na szczupłość miejsca nie jest omawiany w niniejszym rozdziale. Podobnie potraktowano problematykę społeczeństwa informacyjnego sygnalizowaną w Narodowym Planie Rozwoju na lata 2007 – 2013, który zakłada utworzenie Programu Operacyjnego „Nauka, nowoczesne technologie i społeczeństwo informacyjne 2007 – 2013 w ramach NPR 2007 – 2013”. Koncepcja Programu podlega konsultacjom społecznym i prawdopodobnie końcowa wersja Programu Operacyjnego może pojawić się w I półroczu 2006 r. ([15])
Z podobnych względów pominięto w rozdziale liczne programy rozwoju społeczeństwa informacyjnego przygotowane w województwach przez urzędy marszałkowskie.
Literatura
1. [1KIP1994] – Raport 1 Kongresu Informatyki Polskiej, Poznań 1994, wg: http://www.kongres.org.pl/on-line/1-szy_Kongres/index.html 050415,
2. [2KIP1998] – Raport 2 Kongresu Informatyki Polskiej, Poznań 1998, wg: http://www.kongres.org.pl/on-line/2-gi_Kongres/index.html 050415,
3. [ALMA2005] – Kolpak, M. – Bezpieczeństwo jako fundament budowy Społeczeństwa Informacyjnego w JST (Jednostkach Samorządu Terytorialnego), Ciechocinek 2005; wg: http://www.e-administracja.org.pl/konferencje/2005/fiwa4/index.php 050429
4. [BANG1994] – Europa a globalne społeczeństwo informacyjne. Zalecenia dla Komisji Europejskiej – „Raport Bangemanna” wg http://kbn.icm.edu.pl/gsi/raport.html 050821, http://cyberbadacz.republika.pl/raport_bangemanna.html 050402 22:15
5. [CASE2001] – Casey, M. – Europejska polityka informacyjna. Wyzwania i perspektywy dla administracji publicznej, Międzynarodowe Centrum Zarządzania Informacją Uniwersytetu M. Kopernika, Toruń 2001
6. [CAST2003] – Castells M. – Galaktyka Internetu. Refleksje nad Internetem, biznesem i społeczeństwem, DW Rebis, Poznań 2003
7. [DIAG2003] – Batorski D. – Ku społeczeństwu informacyjnemu – rodz.7 w: J .Czapiński, T. Panek (red) – Diagnoza społeczna 2003 wg: WWW.diagnoza.com i http://www.pldg.pl/p/pl/TarJ/33/3/ 050429
8. [DOKT2002] – Doktorowicz K., – Koncepcja społeczeństwa informacyjnego w polityce Unii Europejskiej, w: Haber L. (red.) – Polskie doświadczenia w kształtowaniu społeczeństwa informacyjnego. Dylematy cywilizacyjno-kulturowe, Wyd. AG-H, Kraków 2002
9. [DZIU2000] – Dziuba, D. – Gospodarki nasycone informacją i wiedzą. Podstawy ekonomiki sektora informacyjnego, Katedra Informatyki Gospodarczej Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2000
10. [eEUR2001] – eEurope+ 2003 – Wspólne działania na rzecz wdrożenia Społeczeństwa Informacyjnego w Europie, Goteborg 2001, wg: http://www.kbn.gov.pl/cele/eeurope/eeurope_pl.html (wersja PL); http://www.kbn.gov.pl/cele/eeurope/eeurope.html (wersja EN) 050420
11. [EITO2005] – European Information Technology Observatory 2005, Berlin 2005
12. [ePOL2001] – ePolska – Plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2001 wg: http://www.kbn.gov.pl/cele/epolska.html 050410
13. [GOKS1999] – Goban-Klas, T., Sienkiewicz, P., – Społeczeństwo informacyjne: Szanse, zagrożenia, wyzwania. Wyd. Fundacji Postępu Telekomunikacji, Kraków 1999
14. [GOLM2003] – Goliński, M., Polska jako społeczeństwo informacyjne – ocena infrastruktury technicznej, w: Rozwój społeczeństwa informacyjnego – teoria i praktyka t.1, Wyd. AGH, Kraków 2003
15. [GUS2004] – Główny Urząd Statystyczny, Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach i gospodarstwach domowych w 2004 r., GUS, Warszawa 2005 wg: http://www.stat.gov.pl/dane_spol-gosp/spoleczenstwo_informacyjne/index.htm 050420
16. [INEU1996] – Komitet Badań Naukowych – Konferencja Naukowa „Integracja europejska wobec wyzwań ery informacyjnej (postindustrialnej)” – Warszawa 1996, wg: http://kbn.icm.edu.pl/pub/info/dep/integracja 050410
17. [INEU1997] – Ministerstwo Gospodarki, Instytut Rozwoju i Studiów Strategicznych – Konferencja naukowa „Polska wobec wyzwań społeczeństwa informacyjnego: aksjologiczne i społeczne dylematy integracji z Unią Europejską” – Warszawa 1997, wg: http://kbn.icm.edu.pl/pub/info/iriss/konferxi.html 050417
18. [INSŁ2004] – Instytut Łączności – PROGRAM WIELOLETNI „Rozwój telekomunikacji i poczty w dobie społeczeństwa informacyjnego 2005-2008”, Warszawa 2004 wg http://www.itl.waw.pl/ z 29.04.2005
19. [INVI2001] – Infovide Sp z.o.o., Społeczeństwo informacyjne w Polsce, Raport dla Banku Światowego, Warszawa 2001 – na prawach rękopisu,
20. [JUNG2003] – Jung B. – Blaski i cienie programu „e-Europa” w: Rozwój społeczeństwa informacyjnego – teoria i praktyka t.1, Wyd. AGH, Kraków 2003
21. [KBNF2000] – Komitet Badań Naukowych – Forum do spraw Społeczeństwa Informacyjnego, wg: http://www.kbn.gov.pl/cele/index.html
22. [KBNŁ1998] – Komitet Badań Naukowych, Ministerstwo Łączności – Raport – Cele i kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce, Warszawa czerwiec 1998; na prawach rękopisu
23. [KBNŁ2000] – Komitet Badań Naukowych, Ministerstwo Łączności – Raport – Cele i kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce, Warszawa 2000
24. [KBNP2004] – Komitet Badań Naukowych – Proponowane kierunki rozwoju nauki i technologii w Polsce do 2013 roku, Warszawa, kwiecień 2004 wg: http://kbn.icm.edu.pl/analizy/20040518_kierunki.html 050423
25. [KBNR2004] – Komitet Badań Naukowych – Raport o stanie realizacji zadań w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce w III i IV kwartale 2003 roku, Warszawa, marzec 2004, wg: http://www.kbn.gov.pl/cele/raporty/index.html 050415
26. [KRRT1996] – Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Społeczeństwo informacyjne w Polsce – Wstęp do formułowania założeń polityki Państwa, Warszawa 1996; wg: http://kbn.icm.edu.pl/pub/info/dep/spo.html 28.04.2005
27. [KRRT2005] – Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Strategia Państwa Polskiego w dziedzinie mediów elektronicznych na lata 2005-2020, Warszawa 2005, wg http://www.krrit.gov.pl
28. [MATT2004] – Mattelart, A. – Społeczeństwo informacji, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2004
29. [MINF2003] – Ministerstwo Infrastruktury – Narodowa Strategia Rozwoju Dostępu Szerokopasmowego do Internetu na lata 2004 – 2006, Warszawa 2003, wg http://www.mi.gov.pl/prezentacje/wydruk/73.html 050417
30. [MINF2004] – Ministerstwo Infrastruktury – Program „Upowszechnienie szerokopasmowego dostępu do Internetu na lata 2004 -2006”, Warszawa 2004, wg: http://www.mi.gov.pl/prezentacje/wydruk/73.html 050419
31. [MNII2004] – Ministerstwo Nauki i Informatyzacji – Proponowane kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do 2020 r., Warszawa, wrzesień 2004, wg: http://www.mnii.gov.pl/mnii/index.jsp?place=Menu06&news_cat_id=492&layout=2
32. [MNIR2004] – Raport – Monitoring realizacji działań Strategii Informatyzacji Rzeczpospolitej Polskiej – ePolska na lata 2004-2006, Min. Nauki i Informatyzacji, Warszawa 2004, wg: http://www.mnii.gov.pl/mnii/index.jsp?place=Menu08&news_cat_id=105&layout=2050428
33. [NOWA2005] – Nowak J.S. – Bezpieczeństwo w programach rozwoju polskiego społeczeństwa informacyjnego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2005 – na prawach rękopisu,
34. [NOWA2005a] – Nowak, J.S. – Społeczeństwo informacyjne – geneza i definicje, w druku
35. [PAKT1998] – Pakt na rzecz budowy Społeczeństwa Informacyjnego w Polsce – 2 Kongres Informatyki Polskiej, Poznań 1998, wg: http://www.kongres.org.pl/on-line/Pakt/index.html
36. [PAN2000] – Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus” PAN – Strategia rozwoju Polski do roku 2020”, Wyd. DW Elipsa, Warszawa 2000
37. [PENT2004] – Badanie postaw przedstawicieli samorządu terytorialnego wobec Internetu, Pentor, Warszawa 2004, wg: http://www.mnii.gov.pl/mnii/index.jsp?place=Menu08&news_cat_id=105&layout=2
38. [PIAT2004] – Piątkowski, M., – Technologie informatyczne dźwignią rozwoju Polski? w: G.W. Kołodko (red.) – Strategia szybkiego wzrostu gospodarczego w Polsce, Wyd. WSPiZ im. L. Koźmińskiego, Warszawa 2004,
39. [PIIT2005] – Raport Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji – Warunki rozwoju rynku teleinformatycznego w Polsce w latach 2005 – 2007, PIIiT, Warszawa 2005 wg: http://www.piit.org.pl/_gAllery/19/47/1947.pdf 050821 09:47
40. [PION2000] – Komitet Badań Naukowych, PIONIER: Polski Internet Optyczny – Zaawansowane Aplikacje, Usługi i Technologie dla Społeczeństwa Informacyjnego, Warszawa, wrzesień 2000; wg http://www.kbn.gov.pl/analizy/pionier/new/index.html 050420
41. [PTI1991] – Raport PTI – Propozycja strategii rozwoju informatyki i jej zastosowań w Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 1991
42. [SIEN2004] – Jemioło, T., Sienkiewicz, P., (red) – Zagrożenia dla bezpieczeństwa informacyjnego państwa (Identyfikacja, analiza zagrożeń i ryzyka) T.1 – raport z badań, AON – projekt nr 0500A 01923, Warszawa 2004
43. [STRA2005] – Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013 oraz perspektywiczna prognoza transformacji społeczeństwa informacyjnego do roku 2020. Warszawa 2005 wg: http://www.mnii.gov.pl/_gAllery/10/67/10674.pdf
44. [STRB2003] – Strategia bezpieczeństwa RP, Warszawa 2003 wg: http://www.bbn.gov.pl/ 050415
45. [STSI2002] – Instytut Łączności, Umowa o powołaniu Konsorcjum „Sieć rozwoju technik społeczeństwa informacyjnego – STSI” wg http://www.itl.waw.pl/ z 29.04.2005
46. [UKIE2000] – Raport Komisji Europejskiej dla Rady Europejskiej – Szanse pracy społeczeństwie informacyjnym: wykorzystanie potencjału rewolucji informacyjnej; wg: http://www2.ukie.gov.pl/hlp/mointintgr.nsf
/0/9202EA002EC75267C1256E7500560076/$file/ME3506.pdf?Open 050422
47. [UNDP2002] – Cellary, W., (red.) – Polska w drodze do globalnego społeczeństwa informacyjnego. Raport o rozwoju społecznym, Wydane przez Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju, Warszawa 2002, ISBN 83-917047-5-0
48. [WROT2002] – Komitet Badań Naukowych – Wrota Polski. Wstępna koncepcja projektu, Warszawa 2002, wg: http://kbn.icm.edu.pl/informatyzacja/wrota.pdf 050411 22:51
49. [WROT2004] – Ministerstwo Nauki i Informatyzacji – Wrota Polski, Warszawa 2004, wg: http://www.mnii.gov.pl/mnii/index.jsp?place=Menu06&news_cat_id=739&layout=2 050411
50. [ZASC2003] – Zasępa, T., Chmura, R. (red.) – Internet i nowe technologie – ku społeczeństwu przyszłości, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2003
